Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp dạy phân môn học hát nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh THCS

 MỞ ĐẦU 
1. Lý do chọn đề tài 
 Thế giới loài người được phát triển như ngày hôm nay, đó chính là kết quả của 
những kinh nghiệm, những sáng tạo không ngừng. Ngay từ buổi đầu sơ khai của 
thời kỳ nguyên thủy, con người đã biết chế tạo ra những công cụ lao động thô sơ 
để nâng cao năng suất lao động tạo nên sự phát triển đột phá về kinh tế xã hội... 
Năm 1770 một công dân người Scotlen-James Watt đã chế tạo ra máy hơi nước 
đầu tiên trên thế giới đặt nền móng cho sự ra đời của nền nông nghiệp. 
 Nhà vật lý Ê-đi-Sơn với phát minh vĩ đại ra bóng đèn điện vào năm 1879 đã 
mở ra một kỳ nguyên ánh sáng cho nhân loại, với việc chế ra thuốc kháng sinh 
Penixillin vào năm 1939 đã mang lại sức khỏe, cuộc sống, niềm tin và hạnh phúc 
cho mọi người. Năm 1957 lần đầu tiên Liên Xô phóng vệ tinh vào vũ trụ đã chứng 
minh khả năng vô cùng to lớn, vĩ đại của con người ... 
 Ngoài ra còn rất nhiều, rất nhiều những phát minh vĩ đại của con người kiệt 
xuất khác đã đưa thế giới loài người ngày càng tiến bộ phát triển văn minh hiện 
đại. Nhận thức rõ được tầm quan trọng của tính tích cực sáng tạo luôn tiềm ẩn 
trong khả năng của mỗi con người, trên thế giới trong môi trường giáo dục người 
ta luôn chú trọng phát huy tính tích cực sáng tạo cho học sinh, đó là nhiệm vụ mà 
các môn học, mỗi người giáo viên đều phải thực hiện. Song song với nhịp phát 
triển của đất nước, trong những năm qua nghành giáo dục nước ta đã có sự đổi 
mới toàn diện trên tất cả các mặt, tạo ra một diện mạo mới cho giáo dục Việt Nam 
bước vào thế kỷ XXI. 
 Mặt khác, đứng trước yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa 
đất nước, sự phát triển của khoa học - công nghệ, sự hội nhập của giáo dục trong 
khu vực và trên thế giới thì việc đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp dạy 
học đã diễn ra mạnh mẽ trên diện rộng ở tất cả các cấp học. Bởi vậy, phát triển 
giáo dục là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân chí, đào tạo nhân lực, bồi 
dưỡng nhân tài. Bên cạnh đó mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh 
phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, 
phát triển năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo, hình thành nhân cách con 
người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. 
 Luật giáo dục năm 2005 (Nhà xuất bản Chính trị Quốc Gia xuất bản năm 2005) 
của Việt Nam cũng đặt ra nhiệm vụ phát huy tư duy sáng tạo của học sinh (điều 
5, khoản 2, tr20, dòng 4 từ dưới lên): “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính 
tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người 
học năng lực tự học khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. 
Môn học Âm nhạc ngoài chức năng giáo dục thẩm mỹ, nghệ thuật còn có nhiều 
thuận lợi để phát huy tính tích cực sáng tạo của học sinh. Vậy trong các giờ âm 
nhạc, giáo viên phải làm gì để học sinh phát huy tốt tích cực, khả năng sáng tạo 
của các em? Đó là nhiệm vụ không hề đơn giản đặt ra cho mỗi giáo viên khi lên 
lớp. Để đáp ứng được những yêu cầu về đào tao toàn diện, cũng như để có thể đáp 
ứng được những đòi hỏi thực tế hiện nay, mỗi giáo viên phải ko ngừng nâng cao 
chuyên môn, đổi mới phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp nhằm phát huy tính 
tích cực, chủ động và khả năng sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy - học. 
 Trang 1 /25 CHƯƠNG 1 
 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP 
 DẠY HỌC TÍCH CỰC 
1. Lý luận về phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học bộ môn 
Âm nhạc THCS 
a) Tính tích cực 
 - Có ý nghĩa, có tác dụng khẳng định, thúc đẩy sự phát triển, trái ngược với tiêu 
cực. 
 - Tỏ ra chủ động, có những hoạt động tạo ra sự biến đổi theo hướng phát triển. 
 - Đem hết khả năng và tâm trí vào làm việc. 
b) Tính sáng tạo 
 - Tạo ra những giá trị mới về vật chất hoặc tinh thần. 
 - Tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào cái đã có. 
c) Thế nào là học sinh có tính tích cực sáng tạo trong học tập 
 Học sinh là chủ thể của quá trình học tập, vì vậy học tập chỉ có kết quả nếu học 
sinh là người có ý thức, chủ động, tích cực và sáng tạo. Tính tích cực là trạng thái 
tinh thần trí tuệ của học sinh muốn nắm vững, hiểu thấu sâu sắc nội dung học tập 
bằng mọi cách và cố gắng vận dụng những hiểu biết ấy vào cuộc sống. Tích cực 
là biểu hiện của ý thức, khi đã có ý thức thì học sẽ tích cự, chủ động và sáng tạo 
trong mọi tình huống. Nguồn gốc của mọi sự tích cực đều do nhu cầu của con 
người. Nhu cầu nhận thức cái mới, nhu cầu vươn lên trình độ cao hơn, sẽ làm học 
sinh càng tích cực hơn trong học tập. 
 Học sinh có tính tích cực trong học tập là những học sinh luôn chú ý nghe giảng, 
luôn hào hứng hoạt động theo mọi yêu cầu của giáo viên, vì vậy đó thường là 
những học sinh có thành tích tốt và luôn đi đầu trong các phong trào của lớp học. 
Trong phạm vi của đề tài, tính tích cực được xét phải gắn liền với tính sáng tạo. 
 Học sinh có tính sáng tạo là những học sinh biết suy nghĩ, tìm tòi và làm được 
những điều mới. Trước các vấn đề cần giải quyết, học sinh tìm được những giải 
pháp khác với mọi người. 
 Sự sáng tạo tạo của học sinh nhằm đem lại kết quả học tập tốt hơn. Sáng tạo 
trong học tập là những điều cần thiết nhưng phải đảm bảo tính giáo dục và tính 
phát triển. Nhà trường và giáo viên cần loại bỏ những sáng tạo gây ảnh hưởng 
xấu, cần hướng những sáng tạo tích cực của học sinh để thu được kết quả học tập 
tốt hơn. 
2. Vai trò của tính tích cực sáng tạo trong quá trình học tập 
 Tính tích cực sáng tạo sẽ đem lại những tiến bộ cho bản thân học sinh,lớp học, 
nhà trường và xã hội cụ thể là: 
 Trang 3 / 25 
 CHƯƠNG 2 
 ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HÁT NHẰM PHÁT HUY TÍNH 
 TÍCH CỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH THCS 
2.1. Đặt lời mới cho bài hát. 
 Trong thực tế, không phải bất cứ bài hát nào giáo viên cũng cho học sinh đặt 
lời ca mới cho bài hát.Với những ca khúc thiếu nhi,việc đặt lời mới là không cần 
thiết vì phần âm nhạc và lời ca của chúng đã rất hòa quyện và tôn trọng bản quyền 
tác giả. Còn với những bài hát dân ca hay ca khúc nước ngoài thì việc đặt lời mới 
sẽ thuận lợi hơn. 
 Trong quá trình giảng dạy, tôi thấy các em dã rất hào hứng trong viêc sáng 
tác lời ca mới cho bài hát.Tuy nhiên giáo viên cũng cần phải lựa chọn một số bài 
hát trong chương trình sao cho phù hợp với khả năng, tạo điều kiện thuận lợi cho 
việc đặt lời ca của học sinh. Khi đưa ra chủ đề mới cho bài hát, giáo viên phải cảm 
nhận và cân nhắc thật kỹ về tính chất âm nhạc để giữa chủ đề mới và tính chất âm 
nhạc có sự phù hợp và thống nhất cao.Có như vậy giữa lời ca và giai điệu mới có 
sự nhuần nhuyễn hòa quyện. 
 Tùy thuộc vào trình độ và khả năng của học sinh từng lớp mà giáo viên yêu 
cầu các em thực hiện theo cá nhân, nhóm hay từng tổ. 
 Trong chương trình lớp 6 giáo viên có thể yêu cầu học sinh đặt lời mới cho 
các bài hát như: Vui bước trên đường xa (Theo điệu lý Con sáo Gò Công, dân ca 
Nam Bộ ); Đi cấy (dân ca Thanh Hóa); bài Hô-la-hê; Hô-la-hô (dân ca Đức ) 
 Về chủ đề ta có thể hướng các em như sau: 
 - Bài “Vui bước trên dường xa ”: Theo chủ đề: Mẹ con hoặc tùy theo cảm 
nhận của học sinh. 
 - Bài “Đi cấy”: Theo chủ đề: Mái trường, thiên nhiên, châm biến hóm hỉnh 
hoặc tùy theo cảm nhận của học sinh. 
 - Bài “Hô-la-hê,Hô-la-hô”: Theo chủ đề tình bạn, thiên nhiên hoặc tùy theo 
cảm nhận của học sinh. 
 Ví dụ: Bài hát Vui bước trên đường xa(Theo điệu Lý con sáo Gò Công-dân ca 
Nam Bộ). Sau khi đã ôn tập nhuần nhuyễn ở tiết ôn tập thứ nhất giáo viên có thể 
trình bày: Cùng với giai điệu bài hát này, các em có thể đặt lời ca mới để bài hát 
thêm sinh động và gần gũi với các em hơn.Giáo viên giới thiệu phần lời ca mới 
của các anh chị đã học ở trường những năm trước, hoặc của lớp khác cùng khối 
hoặc do giáo viên sáng tác để các em hứng thú, sau đó giáo viên hát hát kết hợp 
với biểu diễn để học sinh cảm nhận. Giọng hát truyền cảm và phong cách đẹp, 
duyên dáng của giáo viên sẽ truyền cảm hứng đến các em một cách tự nhiên, khiến 
các em thêm tự tin hào hứng và tích cực sáng tạo. Sau đây là phần lời mới do giáo 
viên đặt (bản nhạc xem ở phần phụ lục): 
 Tình mẹ dạt dào như lòng biển Đông 
 Luôn sáng soi đêm trường, tình mẹ như trăng cao vời cao, 
 Con khắc ghi nặng mang tháng ngày 
 Ơn tình sâu lòng mẹ sáng trong 
 Mai rạng danh một lòng hiếu trung. 
 Trang 5 / 25 
 Ví dụ 4: Bài Khát vọng mùa xuân 
Nhẹ nhàng đưa nói tiếng ru hời, ngủ ngon con yêu dấu của mẹ 
Miệng cười xinh xinh giấc mơ hiền, ngủ ngoan con nhé ru hời. 
Tiếng hát nhẹ bay vào giấc mơ hiền,ngủ ngoan con nhé, ru hời. 
Rồi ngày mai đây bé lớn khôn nên người, hãy mang niềm hạnh phúc cho đời. 
(bản nhạc xem ở phần phụ lục) 
 Trong chương trình lớp 9 các em được học 4 bài hát, trong đó giáo viên có thể 
yêu cầu các em đặt lời mới cho bài hát:Lý kéo chài. Đây là một làn điệu dân ca 
Nam Bộ khỏe khoắn, vui và hóm hỉnh được các em yêu thích. 
 Với học sinh lớp 9 , giáo viên để học sinh tự cảm nhận và đặt lời theo tình 
cảm và suy nghĩ của các em. 
 Khi học sinh trình bày phần lời mới do các em sáng tác, giáo viên cần chú ý 
lắng nghe để nhận xét một cách tế nhị chuẩn xác (khuyến khích học sinh nhận xét 
các bạn) luôn động viên và ghi nhận những thành quả mà các em đã đạt được để 
các em thêm tự tin,hào hứng và tích cực sáng tạo. 
 Ví dụ: Bài Lý kéo chài - dân ca Nam Bộ 
 Tiếng chim rừng tưng bừng náo nức 
 Khắp đồi nương vàng tiếng hát ca,hò ơ. 
 Rừng xanh ta quý ta yêu. 
 Khoan hỡi,khoan hò ,phủ xanh mà đất trống 
 Khoan hỡi, khoan hò tay ai vun trồng. 
 Ơ hò, ơ hò là rừng xanh tươi. 
 (bản nhạc xem ở phần phụ lục) 
2.2. Dàn dựng và biểu diễn bài hát. 
Đây là một biện pháp dạy học có nhiều điều kiện thuận lợi để phát huy tính chủ 
động, tích cực sáng tạo của học sinh được thực hiện chủ yếu ở trong những tiết ôn 
tập bài hát. 
 Khi các em đã thuộc và hát chính xác, thể hiện đúng sắc thái,cường độ,nhịp 
độ của bài, giáo viên cần yêu cầu học sinh tìm tòi và sáng tạo ra cách biểu diễn 
bài hát bằng cách đưa ra sự lựa chọn các hình thức trình bày khác nhau (đơn ca 
song ca, tốp ca,tốp ca );lựa chọn cách hát (hát nối tiếp, đối đáp,hát có lĩnh xướng, 
hát bè, hát đuổi )...lựa chọn phù hợp với đặc điểm, tính chất của bài hát (gõ đệm 
theo phách, theo tiết tấu lời ca, theo nhịp, gõ đệm với 2 âm sắc ) và sáng tạo những 
động tác nhảy múa minh họa cho bài hát.Với học sinh lớp 6, giáo viên cần hướng 
dẫn các em kỹ năng trình bày bài hát, nhưng với học sinh lớp 7,8,9giáo viên nên 
tạo điều kiện để các em phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo của mình. Khi 
trình bày bài hát, giáo viên cũng nên khuyến khích học sinh hể hiện sự tìm tòi 
trong cách nhắc lại đoạn nhạc, câu nhạc, sáng tạo trong cách mở đầu và kết thúc 
bài hát. 
 - Trong quá trình ôn luyện giáo viên phải giữ vai trò là người tổ chức, hỗ trợ, 
khích lệ, nhận xét và đánh giá cho điểm học sinh. 
 - Ví dụ 6: Khi dạy học sinh bài hát Tiếng ve gọi hè của nhạc sỹ Trịnh Công 
Sơn, nếu giáo viên chỉ để các em hát theo trình tự từ đầu đến cuối thì bài hát sẽ 
trôi rất nhanh, đơn điệu và kém sinh động. Ở bài hát này, sau khi học sinh đã hát 
 Trang 7 / 25 
 + Khi hát chúng ta có thể lựa chọn cách hát nào là hợp lý?(hát nối tiếp, hát 
đối đáp, hát có lĩnh xướng, hát đuổi hát bè...). 
 + Với bài hát này, chúng ta có nhất thiết phải hát theo thứ tự từ đầu đến cuối 
không?Nếu được sáng tạo trong cách mở đầu và kết thúc bài thì các em sẽ lựa 
chọn theo những ý tưởng nào?(Đảo câu hát, nhắc lại đoạn nhạc, câu nhạc...). 
 + Để bài hát được sinh động và hấp dẫn, chúng ta sẽ kết hợp với một vài động 
tác minh họa. Nào các em hãy cùng đưa ra những ý kiến của mình?(những động 
tác đưa tay, bước chân, cử chỉ, ánh mắt khi giao lưu...). 
* Sau đây là một vài gợi ý trong cách dàn dựng bài Tiếng ve gọi hè 
 - Đây là một bài hát có thể biểu diễn ở nhiều hình thức khác nhau, tuy nhiên 
nếu hát ở hình thức tốp ca hay đồng ca thì bài hát sẽ sôi nổi và lôi cuốn hơn. 
 - Mở đầu cả lớp hát chậm và giãn nhịp theo tay chỉ huy của giáo viên câu 
hát: “Chạy theo tiếng ve từng cơn mưa về giọt mưa âm vang trên lá tiếng ve bay 
dày trong gió .Giọt mưa long lanh trên những cánh hoa phượng thắm như màu 
ngọn cờ”. 
 - Nhạc dạo và tiết tấu theo nhạc của câu hát trên 
 - Cả lớp hát :“Khắp phố phường tiếng ve kêu hè hè hè. Và trong những tàu lá 
ve kêu hè hè hè”. 
 - Lĩnh xướng : “Chạy theo tiếng...thắm như màu ngọn cờ”. 
 - Cả lớp hát : “ Em đón từng tiếng ve những ngày đầu mùa,và em vẫy chào 
tiếng ve sau một mùa hè”.Sau đó cả lớp nhắc lại từ câu : “Chạy theo tiếng ve ..sau 
một mùa hè”. 
 - Nhạc dạo giữa bằng một nét nhạc mới được phát triển từ giai điệu của bài. 
 - Cả lớp hát : “ Khắp phố phường ...tàu lá ve kêu hè hè hè”. : 
 - Dãy 1 hát :Chạy theo tiếng ve 
 - Dãy 2 hát : Từng cơn mưa về 
 - Dãy 3 hát : Giọt mưa âm vang trên lá tiếng ve bay dày trong gió 
 - Dãy 4 hát : Giọt mưa long lanh trên những cánh hoa phượng thắm như 
màu ngọn cờ 
 - Cả lớp hát : Em đón mừng .... sau một mùa hè. 
 - Hát nhắc lại : Chạy theo tiếng ve... sau một mùa hè 
 - Các em hát đuổi bè sau vào chậm 2 phách. Câu cuối của bè sau các em 
hát: Và em vẫy chào hè trong đó chữ “ chào ” ngân 1 phách và nối vào chữ “ hè” 
( bỏ chữ : Tiếng ve sau một mùa) 
 - Cả lớp hát nhắc lại dẫn nhịp theo tay chỉ huy của giáo viên: “Em đón chào 
mừng tiếng ve những ngày đầu mùa, và em đón chào tiếng ve” ngân dài chữ “ve” 
sau đó vào tiết tấu: “ Sau một mùa hè” trong đó chữ “ hè” chỉ ngân ½ phách ngắt 
gọn để tạo cảm xúc tươi vui, nhí nhảnh, hồn nhiên của tuổi học trò. 
Khi học sinh lên biểu diễn hát tốp ca, các em sẽ tự chọn cách hát và phân công 
nhau ( có hát lĩnh xướng không, nếu có thì hát ở câu nào? hát đuổi, hát bè,... ). 
Khi học sinh lên biểu diễn, giáo viên để các em tự lựa chọn đội hình đứng hát ( 
vòng cung, chữ V hay đứng theo cụm ... ) . Sau đó để các em thống nhất những 
động tác minh họa thêm cho bài ( đưa tay, bước chân, lúc nào nhìn nhau giao lưu... 
). 
 Trang 9 / 25