Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học trực quan và vận dụng kênh hình trong dạy học Sinh học 7 ở trường THCS

 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
PhÇn môc lôc
I/ Phần mở đầu
1/ Lí do chọn đề tài
2/ Mục đích nghiên cứu
3/ Đối tượng phạm vi nghiên cứu
4/ Nhiệm vụ nghiên cứu
5/ Phương pháp nghiên cứu
6/ Nội dung của đề tài
II/ Nội dung đề tài nghiên cứu
Chương I: Cơ sở lý luận liên quan đến đề tài nghiên cứu
1/ Cơ sở pháp lí
2/ Cơ sở lí luận
3/ Cơ sở thực tiễn
Chương II: Thực trạng của đề tài nghiên cứu
1/ Khái quát phạm vi
2/ Thực trạng của đề tài nghiên cứu
3/ Nguyên nhân của thực trạng
Chương III: Biện pháp, giải pháp chủ yếu thực hiện đề tài
1/ Cơ sở đề xuất các giải pháp
2/ Các giải pháp chủ yếu
3/ Tổ chức triển khai thực hiện
III/ Kết luận và kiến nghị
1/ Kết luận
2/ Kiến nghị
 1 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
 - Th«ng qua häc tËp m«n sinh học ®Ó t¹o ra con ng­êi míi, n¨ng ®éng, 
 cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi x· héi, hßa nhËp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña x· 
 héi .
 - Là phương hướng của nghành giáo dục, nên phải sử dụng dụng cụ 
 trực quan trong dạy học bộ môn sinh học 7 nói riêng và cả các khối 
 khác nói chung
 - Học sinh dễ hiểu bài, hơn nửa nắm được các đối tượng sinh học xa lạ 
 trên Trái Đất
 - Chất lượng tiết dạy
 - Là hình thức chuyển tải kiến thức dễ hiểu, cụ thể, thiết thực, sinh 
 động. Làm cho học sinh học đạt hiệu quả cao. Gây hứng thú
3/ §èi t­îng nghiªn cøu :
 -¸p dông ®èi víi häc sinh ở lớp 7 THCS nãi riêng và các khối khác nói 
 chung.
 - Ng­êi thùc hiÖn lµ gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y bé m«n t¹i tr­êng 
 THCS Tôn Đức Thắng .
4/ NhiÖm vô nghiªn cøu :
 - T×m hiÓu vÒ c¬ së lý luËn cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan .
 - Sö dông kªnh h×nh vµo khai th¸c th«ng tin hai chiÒu t¹o nhiÒu t×nh 
 huèng cô thÓ ®­a häc sinh vµo lµm chñ thÓ ho¹t ®éng, t¹o t×nh c¶m 
 yªu mÕn bé m«n, ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi cña s¸ch gi¸o khoa .
 - Gi¶i ph¸p kh¾c phôc vµ ý kiÕn ®Ò xuÊt .
 - Nhằm phục vụ dạy và học
 - Nâng cao chất lượng dạy học
5. Phương pháp nghiên cứu
 - Để thực hiện tốt đề tài, tôi đã ứng dụng các phương pháp sau:
 + Nghiên cứu cụ thể từng bài nên sử dụng đồ dùng gì cho hợp lí, 
khoa học
 + Cách sử dụng trong từng phần của bài học 
 + Học đi đôi với hành 
 + Đồ dùng phục vụ cho phần lí thuyết
 + Đồ dùng đúng, chính xác, đẹp
 + Giáo viên phải linh hoạt làm đồ dùng dạy học nếu có
 + Tự rút kinh nghiệm trong từng tiết dạy
 + Có thể tổ chức thảo luận nhóm, tổ
6/ Nội dung đề tài
 - Phương pháp dạy học trực quan môn sinh học 7
II. Nội dung của đề tài
Chương I: Cơ sở lí luận liên quan đến đề tài nghiên cứu
1/ Cơ sở pháp lý:
 3 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
1/ Khái quát phạm vi:
 - Học sinh ở lớp 7 trường trung học cơ sở Tôn Đức Thắng
 - Thực tế trong giò dạy và tiết dạy của đồng nghiệp
2/ Thực trạng của đề tài
 - Đồ dùng còn ít, chưa đầy đủ
 - Học đi đôi với hành
 - Nếu sử dụng kênh chữ không thì học sinh không hiểu được bài một 
cách dễ dàng
 * Nói tóm lại Ph­¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan cã vai trß rÊt quan träng 
®èi víi viÖc d¹y vµ häc sinh học, ®Æc biÖt lµ ®èi víi d¹y vµ häc m«n sinh học 
theo ph­¬ng ph¸p ®æi míi . C¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc trùc quan võa lµ 
ph­¬ng tiÖn ®Ó d¹y häc, nh­ng nã võa chøa ®ùng nguån tri thøc cô thÓ cho 
häc sinh khai th¸c. C¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc trùc quan ®­îc thÓ hiÖn th«ng 
qua ph­¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan, gióp häc sinh hiÓu bµi nhanh chãng vµ 
nhí l©u h¬n, ®Æc biÖt nã g©y høng thó häc tËp, kÝch thÝch trÝ tß mß, kh¶ n¨ng 
s¸ng t¹o cña häc sinh, lµm cho giê häc thªm sinh ®éng .
3/ Nguyên nhân của thực trạng
 - Vì đồ dùng dạy học để khai thác kiến thức rất thuận lợi 
 - Học sinh còn bất ngờ trước thao tác sử dụng đồ dùng
 - Một số học sinh chưa khai thác trên kênh hình
 - C¸c thiÕt bÞ d¹y häc sinh học võa lµ nguån cung cÊp kiÕn thøc, võa lµ 
ph­¬ng tiÖn minh häa cho bµi häc, lµ nguån kiÕn thøc khi nã ®­îc sö dông 
®Ó khai th¸c kiÕn thøc sinh học, lµ ph­¬ng tiÖn minh häa khi nã ®­îc sö 
dông ®Ó minh häa néi dung ®· ®­îc th«ng b¸o tr­íc ®ã .
 - Nh­ vËy, ph­¬ng tiÖn trùc quan trong d¹y häc cã mét chøc n¨ng quan 
träng: §ã lµ lµm chæ dùa cho ho¹t ®éng t­ duy, ph¸t triÓn t­ duy, ph¸t triÓn 
trÝ tuÖ. Ph­¬ng tiÖn d¹y häc lµ mét nguån kiÕn thøc quan träng mµ trong d¹y 
häc lÊy häc sinh lµm trung t©m, ng­êi häc d­íi sù tæ chøc, chØ ®¹o cña gi¸o 
viªn khai th¸c t×m hiÓu, tõ ®ã nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc nhËn 
thøc c¸c mèi quan hÖ, c¸c kh¸i niÖm, c¸c quy luËt về sinh học. Sö dông c¸c 
ph­¬ng tiÖn d¹y häc sinh học, yªu cÇu gi¸o viªn ph¶i rÌn luyÖn cho häc sinh. 
C¸c kÜ n¨ng khai th¸c tri thøc tõ nguån tri thøc kh¸c nhau nh­ mẫu vật, 
tranh, mô hình, c¸c sè liÖu, l¸t c¾t, h×nh vÏ, s¸ch gi¸o khoa vµ c¸c ph­¬ng 
tiÖn kh¸c. ChÝnh nhê vµo c¸c kÜ n¨ng ®ã, häc sinh cã thÓ ®éc lËp lµm viÖc víi 
c¸c nguån tri thøc kh¸c nhau ®Ó nhËn thøc néi dung häc tËp .
 Nh­ vËy, trong d¹y häc sinh học cßn chó ý nhiÒu h¬n ®Õn chøc n¨ng, 
nguån kiÕn thøc cña c¸c thiÕt bÞ d¹y häc, ®ång thêi còng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó 
häc sinh lµm viÖc víi ph­¬ng tiÖn nµy .
Chương III: Biện pháp, giải pháp để thực hiện đề tài 
1/ Cơ sở đề xuất các giải pháp
 5 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
 - §èi víi ch­¬ng tr×nh ®Þa lÝ 6 ®­îc biªn so¹n theo tinh thÇn cung cÊp c¸c 
t×nh huèng, th«ng tin ®· ®­îc lùa chän.VËy gi¸o viªn ph¶i tæ chøc häc tËp, 
ph©n tÝch, tæng hîp vµ xö lÝ th«ng tin, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh trong qu¸ 
tr×nh häc tËp võa tiÕp nhËn ®­îc kiÕn thøc võa rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng vµ n¾m 
®­îc ph­¬ng ph¸p häc tËp t¹o ®iÒu kiÖn tù kh¸m ph¸, tù ph¸t hiÖn, tù t×m 
®Õn víi kiÕn thøc míi, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp cña häc sinh.
 - Nh÷ng tranh ¶nh, h×nh vÏ trong s¸ch gi¸o khoa kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ 
minh häa cho bµi gi¶ng mµ chóng cßn g¾n bã h÷u c¬ víi bµi häc lµ mét phÇn 
kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong néi dung bµi häc.
 VÝ dô 1: 
 Bµi 18: Trai s«ng
 Gi¸o viªn: Cho häc sinh chia nhãm vµ kiÓm tra mÉu vËt
 1. H×nh d¹ng, cÊu t¹o:
 a. Vá trai:
 Gi¸o viªn: Cho häc sinh tù quan s¸t h×nh 18.1; 18.2 SGK råi kÕt 
hîp víi mÉu vËt tù thu thËp th«ng tin.
 Gi¸o viªn: Cho c¸c nhãm th¶o luËn c©u hØ SGK sau ®ã ®¹i diÖn tr¶ 
lêi.
 Häc sinh: Tù rót ra kÕt luËn.
 - Vá trai ®­îc chia thµnh 3 líp: + Líp sõng
 + Líp ®¸ v«i
 +Líp xµ cõ
 - H×nh d¹ng ngoµi: §Çu vá, ®Ønh vá, b¶n lÒ vá, ®u«i vá, vßng t¨ng 
tr­ëng.
 ? C¨n cø vµo vßng ®ã x¸c ®Þnh ®­îc ®iÒu g× ?
 Häc sinh: X¸c ®Þnh tuæi cña trai.
 ? Muèn më vá trai quan s¸t ta ph¶i lµm g× ?
 Häc sinh: §¹i diÖn nhãm tr¶ lêi: C¾t d©y ch»ng phÝa l­ng c¾t 2 
c¬ khÐp vá.
 7 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
 - Thøc ¨n: §VNS vµ vôn h÷u c¬, dinh d­ìng thô ®éng.
 - Oxi trao ®æi qua mang.
 - Trai ph©n tÝnh, trõng ph¸t triÓn qua giai ®o¹n Êu trïng.
 Gi¸o viªn: Cho häc sinh ®äc phÇn kÕt luËn chung ®Ó n¾m v÷ng bµi 
h¬n.
 Gi¸o viªn: Ra mét sè c©u hái tr¨c nghiÖm.
 VÝ dô 2: 
 Bµi 31: C¸ chÐp
 Tr­íc khi vµo bµi gi¸o viªn cho c¶ líp chia nhãm vµ kiÓm tra mÉu 
vËt.
 Gi¸o viªn: ChuÈn bÞ b¶ng phô
 1. §êi sèng:
 Gi¸o viªn: Cho c¸ nh©n (HS) tù nghiªn cøu thu thËp kiÕn thøc 
trong s¸ch gi¸o khoa vµ kÕt hîp víi ®êi sèng hµn ngµy sau ®ã th¶o 
luËn tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:
 ? C¸ chÐp sèng ë ®©u ? thøc ¨n cña chóng lµ g× ?
 Häc sinh: Sèng ao hå, s«ng suèi, ¨n ®éng vËt vµ thùc vËt.
 ? T¹i sao nãi c¸ chÐp lµ ®éng vËt biÕn nhiÖt.
 Häc sinh: NhiÖt ®ä c¬ thÓ phô thuéc vµo m«i tr­êng.
 ? V× sao sè l­îng trøng trong mçi løa ®Î cña c¸ chÐp l¹i lªn tíi 
hµng v¹n ? Sè l­îng nhiÒu nh­ vËy cã ý nghÜa g× ?
 Häc sinh: Kh¶ n¨ng trøng gÆp tinh trïng Ýt, nhiÒu trøng kh«ng 
®­îc thô tinh. Sè l­îng nhiÒu ®Ó duy tr× nßi gièng ? Qua ®Çu rót ra 
kÕt luËn g× vÒ ®êi sèng cña c¸ chÐp.
 - M«i tr­êng sèng: n­íc ngät
 - §êi sèng: ­u vùc n­íc lÆng, ¨n t¹p.
 9 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
 3 E
 4 A
 5 G
 ? Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm ngoµi cña c¸ thÝch nghi víi ®êi sèng b¬i 
léi.
 Häc sinh: Dùa vµo b¶ng tr¶ lêi
 b. Chøc n¨ng cña v©y c¸:
 Gi¸o viªn: Cho häc sinh c¸c nhãm luéc tõng lo¹i v©y mät l¹i råi 
quan s¸t sù di chuyÓn.
 ? Nªu vai trß cña tõng lo¹i v©y c¸.
 Häc sinh: §¹o diÖn nhãm tr¶ lêi -> Nhãm kh¸c bæ sung 
 Gi¸o viªn: Cho 1 em rót ra kÕt luËn 
 - V©y ngùc, v©y bông: gi÷ th¨ng b»ng, rÏ ph¶i, rÏ tr¸i lªn xuèng
 - V©y l­ng, v©y hËu m«n: gi÷ th¨ng b»ng theo chiÒu däc.
 - Khóc ®u«i mang v©y ®u«i: gi÷ chøc n¨ng chÝnh trong sù di 
chuyÓn cña c¸.
 Gi¸o viªn: Cho häc sinh ®äc kÕt luËn s¸ch gi¸o khoa
 Gi¸o viªn: Treo b¶ng phô cã ghi c©u hái ®Ó c¸ nh©n tù lµm. H·y 
chän nh÷ng môc t­¬ng øng cña cét A víi cét B trong b¶ng d­íi ®©y:
 Cét A Cét B Tr¶ 
 lêi
 1. V©y (ngùc, bông) a. Gióp c¸ di chuyÓn vÒ tr­íc 1 - b
 2. V©y (l­ng, hËu b. Gi÷ th¨ng b»ng, rÏ tr¸i, ph¶i, lªn 2 - c
 m«n) xuèng
 11 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
 T VÞ trÝ c¸c phÇn phô
 Chøc n¨ng Tªn c¸c phÇn phô
 T §Çu - ngùc Bông
 1 §Þnh h­íng ph¸t hiÖn måi 2 m¾t kÐp, ®«i r©u V
 2 Gi÷ vµ xö lý måi Ch©n hµm q V
 3 B¾t vµ bß Ch©n k×m, bß V
 4 B¾t gi÷ th¨ng b»ng «m Ch©n b¬i V
 trøng 
 5 L¸i vµ gióp t«m nh¶y TÊm l¸i V
 ? V× sao t«m (sèng) cã mµu s¾c kh¸c nhau.
 HS: Do m«i tr­êng sèng
 b. C¸c phÇn phô vµ chøc n¨ng.
 HS: c¸c nhãm xem h­íng dÉn SGK vµ kÕt hîp mÉu vËt x¸c ®Þnh 
c¸c bé phËn cña t«m.
 GV: Cho häc sinh cÇm con t«m ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:
 ? PhÇn ®Çu ngùc gåm nh÷ng bé phËn nµo?
 HS: Hai m¾t kÐp, ®«i r©u, ch©n hµm, ch©n k×m, 5 ®«i ch©n bß 
 PhÇn bông: 5 ®«i ch©n b¬i (ch©n bông), tÊm l¸i
 GV: Cho c¸c nhãm hoµn thµnh b¶ng chøc n¨ng phÇn phô.
 HS: Lªn ®iÒn vµo b¶ng phô -> nhãm kh¸c bæ sung.
 GV: Treo b¶ng kiÕn thøc chuÈn -> c¸c nhãm tù söa
 GV: Cho 1 häc sinh nh¾c l¹i chøc n¨ng cña phÇn phô.
 c. Di chuyÓn:
 GV: Cho häc sinh ®Ó t«m vµo chËu n­íc, vµo c¸i khay råi lÊy que 
®ông vµo ®u«i t«m xem hiÖn t­îng.
 13 Sáng kiến kinh nghiệm G/V: Lê Văn Chẩm
 1. C¸ch xö lý mÉu.
 HS: C¸ nh©n tù ®äc th«ng tin -> ghi nhí kiÕn thøc.
 HS: §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy c¸ch xö lý.
 GV: KiÓm tra mÉu thùc hµnh.
 2. Quan s¸t cÊu t¹o ngoµi:
 GV: Yªu cÇu c¸c nhãm quan s¸t c¸c ®èt, vßng t¬, mÆt l­ng, mÆt 
bông, sö dông kÝnh lóp.
 ? Lµm thÕ nµo quan s¸t vßng t¬? mÆt l­ng,mÆt bông.
 HS: KÐo giun trªn giÊy thÊy l¹o x¹o, mÆt l­ng vµ mÆt bông dùa 
vµo mµu s¾c.
 GV: C¸c nhãm chó thÝch vµo h×nh
 HS: §¹i diÖn nhãm ®iÒn vµo tranh c©m
 3. C¸ch mæ:
 GV: yªu cÇu c¸c nhãm ®äc th«ng tin trong SGK -> ghi nhí tõng 
b­íc mæ -> kiÓm tra s¶n phÈm.
 HS: §¹i diÖn lªn tr×nh bµy - > nhãm kh¸c bæ sung.
 GV: Khi mæ §VKXS chó ý:
 Më mÆt l­ng, nhÑ tay ®øng kÐo ng¾n, l¸ch néi quang tõ tõ, ng©m vµo 
n­íc.
 4. Quan s¸t cÊu t¹o trong.
 GV: H­íng dÉn cßn häc sinh theo dâi.
 Dïng kÐo nhän t¸ch nhÑ néi quang -> dùa vµo h×nh 16.3A - 16.3B 
®Ó x¸c ®Þnh c¸c c¬ quan.
 HS: C¸c nhãm hoµn thµnh, chó thÝch h×nh 16B vµ C.
 GV: Gäi ®¹i diÖn nhãm lªn ch÷a trªn tranh c©m -> nhãm kh¸c bæ 
sung.
 15