Sáng kiến Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn Lớp 7

 Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7 
 MỤC LỤC
 Trang
 TT NỘI DUNG
 1 Trang bìa
 2 Mục lục 1
 3 Phần thứ nhất: Mở đầu 2
 4 Phần thứ 2: Giải quyết vấn đề 4
 5 I. Cơ sở lý luận 4
 6 II. Thực trạng vấn đề 4
 7 III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 6
 8 IV. Tính mới của giải pháp 22
 9 V. Hiệu quả SKKN 22
 10 III. Phần kết luận và kiến nghị 24
 Người thực hiện : Nguyễn Thị Hoài Sương -1 - - - Trường: THCS Buôn Trấp Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7 
 Xuất phát từ nhận thức đó, tôi cảm thấy rằng đúng là cần trăn trở về việc 
giảng dạy các văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn THCS. Đặc biệt là 
cụm văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7. Tôi mạo muội viết đề 
tài: “Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ 
văn lớp 7”. Nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả giảng dạy và phát huy tính chủ 
động, sáng tạo, linh hoạt của học sinh trong việc tiếp nhận thông tin, khám phá 
giá trị của các văn bản nhật dụng .
 Dẫu có niềm đam mê nhưng vốn kiến thức về chuyên môn còn hạn hẹp 
nên khó tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong được sự góp ý của cấp trên và 
đồng nghiệp.
 II. Mục đích (mục tiêu) nghiên cứu: 
 Có thể nói: Chương trình Ngữ văn THCS được xây dựng theo tinh thần 
tích hợp. Các văn bản được lựa chọn theo tiêu chí Kiểu văn bản( Tập làm văn) 
và tương ứng với kiểu văn bản là Thể loại tác phẩm(văn học). Điều này có nghĩa 
là việc lựa chọn các văn bản căn cứ trước hết vào tính chất tiêu biểu của kiểu 
văn bản và thể loại tác phẩm. Song bên cạnh đó còn có một nội dung mà chương 
trình Ngữ văn quan tâm là sự cập nhật, gắn kết với đời sống, đưa học sinh trở lại 
với những vấn đề vừa quen thuộc gần gũi hàng ngày, vừa có ý nghĩa lâu dài, 
trọng đại mà tất cả các dân tộc cùng quan tâm hướng tới  Đó chính là hệ thống 
các văn bản nhật dụng.
 Nhưng để truyền đạt những kiến thức cơ bản và đạt được mục đích đã xác 
định thì mỗi người hoàn toàn có thể lựa chọn cho mình một con đường với 
những cách thức và các thao tác sư phạm của riêng mình. Con đường riêng ấy 
được hình thành từ những suy nghĩ của cá nhân về nội dung bài dạy cũng như 
đối tượng học sinh.
 Cho nên trong gần 20 năm giảng dạy ở trường THCS Buôn Trấp, bản thân 
tôi đã xác định mục đích nghiên cứu của mình là làm sao để học sinh khối 7 mà 
mình đã, đang và sẽ giảng dạy thông qua các bài học cụ thể của nhóm văn bản 
nhật dụng mà hiểu biết một cách sâu sắc những vấn đề về quyền trẻ em, nhà 
trường, phụ nữ (người mẹ) và vấn đề văn hóa giáo dục. Ngoài ra còn nhằm góp 
phần tạo thêm sự hứng thú và nâng cao hiệu quả của giờ lên lớp của mỗi giáo 
viên.
 Mục đích chính của đề tài là nhằm đưa ra hướng giải quyết một số thắc 
mắc về kiến thức và phương pháp dạy học, để từ đó bản thân có thêm kinh 
 Người thực hiện : Nguyễn Thị Hoài Sương -3 - - - Trường: THCS Buôn Trấp Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7 
 Phần thứ 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 I. Cơ sở lí luận của vấn đề
 1.1 “Văn bản nhật dụng không phải là một khái niệm chỉ thể loại hoặc chỉ 
kiểu văn bản. Nói đến văn bản nhật dụng là nói đến tính chất của nội dung văn 
bản. Đó là những bài viết có tính chất gần gũi, bức thiết đôí với cuộc sống trước 
mắt của con người và cộng đồng trong xã hội hiện đại như : thiên nhiên, môi 
trường, năng lượng, dân số, quyền trẻ em, ma tuý và các tác hại của các tệ nạn 
xã hội Bởi vậy, văn bản nhật dụng có thể dùng tất cả các thể tài cũng như các 
kiểu văn bản” ( Ngữ văn 6- tập hai)
 1.2 Bởi vậy mà những văn bản đều được lựa chọn theo những đề tài với 
những vấn đề có tính thời sự rất cao và cập nhật với đời sống hiện đại. Chính vì 
vậy mà các văn bản nhật dụng có tính lâu dài cùng với sự phát triển của lịch sử 
nhân loài.
 Chẳng hạn như vấn đề bảo vệ di sản văn hoá, chống chiến tranh hạt nhân, 
môi trường, dân số, vấn đề giáo dục trẻ em, chống hút thuốc lá....Tất cả đó đều 
là những vấn đề nóng bỏng của hôm nay nhưng không thể ngày một ngày hai 
mà giải quyết được.
 Giá trị văn chương không phải là yêu cầu cao nhất nhưng đó vẫn là một 
yêu cầu quan trọng. Các văn bản nhật dụng nó vẫn thuộc về một kiểu văn bản 
nhất định: kể chuyện, miêu tả, thuyết minh, nghị luận hay điều hành.... có nghĩa 
là văn bản nhật dụng có thể sử dụng mọi thể loại mọi kiểu văn bản.
 Hơn nữa đối với các em học sinh THCS các em mới lần đầu tiên làm quen 
với loại văn bản nhật dụng nên có phần còn bỡ ngỡ. Chưa nói đến một số ít giáo 
viên ở một số trường vẫn chưa thực sự quan tâm thích đáng đến phần văn bản 
này. Do đó mà việc vận dụng và đổi mới phương pháp trong tiết dạy văn bản nói 
chung và văn bản nhật dụng nói riêng có một vai trò vô cùng quan trọng. Với 
các em khi học văn bản nhật dụng không chỉ là để mở rộng hiểu biết toàn diện 
mà còn nhằm tạo cho các em thực hiện nguyên tắc là để các em hoà nhập với 
cuộc sống xã hội và rút ngắn khoảng cách giữa nhà trường và xã hội.
 II. Thực trạng vấn đề:
 1/ Thực trạng của vấn đề: Thực tế khi đứng trên lớp trực tiếp giảng dạy 
cùng với sự đóng góp ý kiến trao đổi với các đồng nghiệp bản thân tôi nhận thấy 
 Người thực hiện : Nguyễn Thị Hoài Sương -5 - - - Trường: THCS Buôn Trấp Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7 
 2/Nguyên nhân của thực trạng:
 + Số lượng văn bản nhật dụng chiếm số lượng không nhiều (khoảng 10% 
trong chương trình sgk THCS) nhưng trước đó lí luận dạy học chưa từng đặt vấn 
đề về phương pháp dạy học văn bản nhật dụng. Bởi vậy nên giáo viên ít có kinh 
nghiệm, giờ giảng dạy còn lung túng về phương pháp.
 + Việc sử dụng máy chiếu của giáo viên chưa thực sự nhuần nhuyễn, chưa 
được đều đặn nên việc mở rộng kiến thức cho các em bằng hình ảnh, đoạn phim, 
bài dân ca Bắc Bộ còn rất hạn chế.
 + Giáo viên chưa xác định đúng mục tiêu đặc thù của bài học văn bản 
nhật dụng.
 + Giáo viên ít sưu tầm các tài liệu liên quan đến văn bản nhật dụng để bổ 
sung cho bài học thêm phong phú.
 + Một nguyên nhân có thể nói là khó có thể giải quyết ngay được là việc 
học của học sinh. Đa phần học sinh của trường chúng tôi là con nông dân, sự 
quan tâm của cha mẹ đến việc học của con cái chưa thực sự tốt nhiều gia đình đi 
làm ăn xa không có điều kiện quan tâm đến các em. Nhiều em không chăm học, 
về nhà không học bài, không chuẩn bị bài trước khi đến lớp dẫn đến không hiểu 
bài. Điều đó đã làm cho giáo viên càng gặp khó khăn hơn.
 + Đồng thời hệ thống văn bản nhật dụng trong sách giáo khoa ngữ văn lớp 
7 lại tồn tại dưới nhiều kiểu văn bản khác nhau. Đó có thể là truyện ngắn (Cuộc 
chia tay của những con búp bê), một bài bút kí(Ca Huế trên sông Hương)Cũng 
có thể là một bài báo biểu cảm(Cổng trường mở ra), Bức thư(Mẹ tôi). Năm học 
2014-2015 bản thân tôi được phân công giảng dạy môn Ngữ văn lớp 7 từ thực 
trạng nêu trên nên kết quả của việc học văn bản nhật dụng của năm 2014- 2015 
được thể hiện qua bài kiểm tra 15 phút như sau (cụ thể tôi dạy 3 lớp 7a4, 7a7, 
7a8).
 Lớp Điểm 8-> 10 5-> 7 1->4
 7a4, 7a7, 7a8 13 em 35 em 50 em
 (TS: 98)
 Lưu ý: Điểm khá, Giỏi phần lớn đều nằm ở lớp 7a8.
 III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
 Người thực hiện : Nguyễn Thị Hoài Sương -7 - - - Trường: THCS Buôn Trấp Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7 
 Hai văn bản Cổng trường mở ra Của Lí Lan và Mẹ tôi của Et-môn-đô-
đơ A-mi-xi nhằm khai thác nội dung người mẹ và nhà trường. Văn bản Cuộc 
chia tay của những con búp bê của Khánh Hoài thuộc đề tài quyền trẻ em. Văn 
bản cuối là một bài báo giới thiệu một sản phẩm văn hóa nổi tiếng của một địa 
danh nổi tiếng với một con sông nổi tiếng: Ca Huế trên sông Hương của Hà Ánh 
Minh.
 2.2. Nắm chắc đặc điểm và ý nghĩa của các nội dung đặt ra trong mỗi văn 
 bản nhật dụng để hướng dẫn học sinh tự liên hệ, rút ra được bài học cho 
 chính bản thân mình. Chẳng hạn:
 2.2.1 Cổng trường mở ra là một bài kí được trích từ báo là một bài kí 
được trích từ báo Yêu trẻ – thành phố Hồ Chí Minh của tác giả Lí Lan. Bài văn 
ghi lại tâm trạng của một người mẹ trong đêm chuẩn bị cho con trước ngày khai 
trường vào lớp một. Không có sự việc, không có cốt truyện, chủ yếu là tâm trạng 
hồi hộp, phấp phỏng đón chờ ngày khai trường. Người mẹ không ngủ, phần vì lo 
chuẩn bị cho con, nhưng phần vì cả tuổi thơ áo trắng đến trường của chính mình 
sống dậy. “Cứ nhắm mắt lại là mẹ dường như nghe tiếng đọc trầm bổng : “Hằng 
năm cứ vào cuối thu Mẹ tôi âu yếm nắm lấy tay tôi, dẫn đi trên con đường 
làng dài và hẹp”
 Khi dạy bài này, GV chủ yếu hướng dẫn HS tìm hiểu và phân tích tâm 
trạng của người mẹ là chính. Qua tâm trạng này mà thấy được tình cản và tấm 
lòng của bà mẹ trước ngày con vào lớp một. Từ đó mà HS liên hệ với chính bản 
thân mình.
 2.2.2 Mẹ tôi là một bài văn mang tính truyện nhưng lại dưới dạng một 
bức thư của nhà văn Ét-môn-đô-đơ A-mi-xi( Nhà văn I-ta-li-a). có chuyện xãy 
ra nhưng phần chính vẫn là tâm trạng và những suy nghĩ của người bố qua bức 
thư gửi cho con – người đã phạm lỗi. Qua bức thư, người đọc thấm thía công lao 
và tình cảm của người mẹ có ý nghĩa như thế nào đối với mỗi người con. Do tập 
trung đề cao người mẹ và nhấn mạnh ý nghĩa giáo dục, có những chỗ tác giả 
diễn đạt khá cực đoan, ví dụ; “ Bố rất yêu con, con ạ, con là niềm hi vọng tha 
thiết nhất của đời bố, nhưng thà rằng bố không có con, còn hơn là thấy con bội 
bạc với mẹ”, trong quá trình phân tích nếu để nguyên như thế hoặc không khéo 
léo học sinh cảm thấy nặng nề và có thể hiểu nhầm tấm lòng của người cha rằng 
yêu vợ hơn con nên nười giáo viên phải phân tích, bình luận và chỉ rõ cho các 
em thấy tình cảm và sự nghiêm khắc của người cha trong việc giáo dục con.
 Người thực hiện : Nguyễn Thị Hoài Sương -9 - - - Trường: THCS Buôn Trấp Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn lớp 7 
một sức truyền cảm khá mạnh, khiến cả người dạy lẫn người học rất xúc động. 
Do đó khi dạy, GV cần tập trung khai thác nội dung này là chính.
 2.2.4 Ca Huế trên sông Hương của Hà Anh Minh nhằm giới thiệu những 
sản phẩm văn hố truyền thống của dân tộc. Bài văn viết về một sản phẩm văn hố 
nổi tiếng của một địa danh nổi tiếng với một con sông nổi tiếng: Ca Huế trên 
sông Hương. Đây không phải là một truyện ngắn, một sáng tác có tính hư cấu mà 
chỉ là một bút kí, ghi chép một nét sinh hoạt văn hóa: Ca Huế trên sông Hương. 
Qua cảnh sinh hoạt này mà giới thiệu những vẻ đẹp của cảnh và người xứ Huế; 
giới thiệu những hiểu biết của tác giả về nuồn gốc, về sự phong phú của cac làn 
điệu dân ca Huế.
 Bài văn vừa tả cảnh ca Huế trong một đêm trăng trên dòng sông Hương 
thơ mộng, vừa giới thiệu những làn điệu dân ca Huế, vì thế không thể chia bố 
cục một cách rõ ràng. Tuy vậy GV có thể tập trung khai thác mấy nội dung cơ 
bản sau:
 - Vẻ đẹp phong phú, đa dạng của các làn điệu dân ca Huế ( thể hiện qua 
 tên gọi các làn điệu, qua nhạc cụ và cách chơi)
 - Vẻ đẹp của cảnh ca Huế trong đêm trăng thơ mộng trên dòng sông 
 Hương.
 - Nguồn gốc của một số làn điệu ca Huế.
 Có thể do nội dung và tính chất của bài viết mà tác giả nhắc tới rất nhiều 
tên các làn điệu ca Huế, nhạc cụ và các “ngón đàn” của ca công. Khi học, GV 
không nên bắt các em phải nhớ, phải hiểu hết các chú thích. Nên chốt lại vấn đề 
bằng việc khái quát: Ca Huế đa dạng và phong phú đến nỗi chúng ta khó mà nhớ 
hết được tên các làn điệu, tên các nhạc cụ và các ngón đàn của ca công.
 Bài học này nằm gần với phần chương trình Ngữ văn địa phương(tuần 29) 
và hoạt động Ngữ văn (tuần 31) vì thế GV cần liên hệ nội dung bài học này với 
các nội dung sẽ học trong các tuần đó. Ví dụ:
 - Từ bài văn đề nghị các em liên hệ với các làn điệu dân ca nói riêng và 
 các sản phẩm văn hóa tinh thần nói chung của quê hương mình.
 - Thử sưu tầm và giới thiệu một băng, đĩa nhạc có ca Huế, hoặc các bài 
 hát hiện đại phỏng theo những điệu ca Huế.
 Người thực hiện : Nguyễn Thị Hoài Sương 11- - - - Trường: THCS Buôn Trấp