SKKN Tổ chức hoạt động nhóm nhằm nâng cao chất lượng Sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh

 “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 
 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
 UBND HUYỆN GIA LÂM
 TRƯỜNG THCS LỆ CHI
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG 
SINH HỌC 7 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT HUY NĂNG LỰC HỌC SINH
 Môn: Sinh học 
 Tác giả: Đinh Tiến Phan
 Cấp học: THCS
 Đơn vị công tác: Trường THCS Lệ Chi
 Chức vụ: Giáo viên
 NĂM HỌC 2019-2020
 -1/15- “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 
 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
 PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN SKKN
1. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ LĨNH HỘI SAU HAI ĐỢT TẬP HUẤN ĐỔI MỚI 
CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG.
 Thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội về đổi mới chương 
trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, Bộ GD&ĐT đã ban hành chương trình 
giáo dục phổ thông mới theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học 
sinh, bảo đảm yêu cầu giảm tải, giảm hàn lâm, gắn với thực tiễn; thực hiện tốt 
phương pháp giáo dục tích cực, tăng cường hoạt động ngoại khoá, trải nghiệm 
cho học sinh; kiểm tra, đánh giá, thi cử nhẹ nhàng, không nặng về kiểm tra kiến 
thức mà tập trung đánh giá sự phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Trước 
tính hình đó BGD&ĐT đã tổ chức hai đợt tập huấn về vấn đề này:
Đợt 1: tập huấn theo Tài liệu bồi dưỡng chuyên đề chương trình giáo dục phô 
thông mới( 2018) và định hướng phát triển.” thì các nhóm phương pháp dạy học 
tích cực ra đời và hình thức tổ chức hoạt động nhóm cũng đa dạng và nâng nên 
một tầm mới. Sau đây là một số hướng dẫn, mô hình nghiên cứu các tiếp cận, 
hình thức tổ chức dạy học và hiệu quả từng nhóm phương pháp để đảm bảo phát 
triển năng lực của học sinh tôi tiếp thu được trong buổi tập huấn. <Nội dung chi 
tiết xem phần “Phụ lục”>Đây là một nội dung rất quan trọng và thiết thực để 
đón đầu xu hướng đổi mới SGK tích hợp 3 môn Lý, Hóa, Sinh làm một môn 
“KHOA HỌC TỰ NHIÊN THCS” với hàm lượng các nội dung thảo luận nhóm, 
hoạt động nhóm rất nhiều theo đúng định hướng đổi mới phương pháp dạy học 
nhằm phát huy các nhóm năng lực, thái độ tích cực của học sinh và các quan 
điểm giáo dục theo hướng đổi mới hiện nay.
 Đợt 2: tập huấn theo tài liệu bồi dưỡng giáo viên về thực hiện chương trình 
giáo dục phổ thông mới môn khoa học tự nhiên trung học cơ sở.
 Mã chuyên đề: 2.26
 Thời lượng: 10 tiết (05 tiết lý thuyết, 04 tiết thực hành, 01 tiết kiểm tra)
 Đối tượng bồi dưỡng: Giáo viên dạy các môn Khoa học tự nhiên cấp THCS 
trên địa bàn thành phố Hà Nội.
2. PHÂN TÍCH NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC 7 THEO ĐỊNH 
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 
2.1. Vị trí của chương trình sinh học 7 trong chương trình sinh học THCS.
 -Là phần tiếp theo của sinh học 6
 -Cung cấp những kiến thức cơ bản phổ thông tương đối hoàn chỉnh về thế 
giới động vật.
 -3/15- “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 
 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
cao nhất trong giờ dạy trên lớp. Trong nội dung SKKN này, tôi mạnh dạn đề 
xuất những giải pháp mà tôi đã áp dụng trong suốt thời gian giảng dạy của 
mình và thấy có kết quả tốt. Hôm nay, tôi muốn chia sẻ với các bạn đồng nghiệp 
và mong các bạn đóng góp ý kiến để SKKN này của tôi có giá trị áp dụng thực 
tiễn cao nhất. Sau đây tôi xin trình bày nội dung cụ thể ứng với bộ môn sinh học 
7 mà tôi đang giảng dạy.
III. CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM VÀ MỨC ĐỘ TÍCH CỰC 
1. Xác định rõ mục tiêu kiến thức, ý thức, thái độ, kỹ năng cần đạt được và 
năng lực cá nhân của mỗi nhóm tham gia?
a) Mục tiêu kiến thức: Cần bán sát vào yêu cầu nội dung kiến thức cần đạt được của 
bài học trong hoạt động nhóm. Để thiết kế câu hỏi thảo luận dựa trên nền tảng kiến 
thức học sinh đã có hoặc dựa trên các tài liệu tranh ảnh, mô hình, bảng biểu,... mà 
học sinh chuẩn bị nghiên cứu học tập. Một trong những việc rất quan trọng là phải
 “PHÂN LOẠI KIẾN THỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH SGK SINH 7”
 ✓ Đặc điểm đời sống, tập tính của động vật
 ✓ Đặc điểm cấu tạo thích nghi với đời sống
 ✓ Đặc điểm cấu tạo trong, kĩ năng thực hành, quan sát, giải phẫu
 ✓ Sự tiến hoá về tổ chức cơ thể, sinh sản, sự phát triển của giới động vật
 ✓ Kiến thức về đa dạng sinh học, vai trò của động vật đối với đời sống
 => Giúp chúng ta thiết kế tổ chức dạy và học phù hợp
 Thông qua hoạt động nhóm sẽ đạt được nhiều kết quả giáo dục hữu ích 
phát huy được năng lực chuyên môn cá nhân cho học sinh như:
 - Giảm được khoảng cách kiến thức giữa các học sinh trong lớp.
 - Giải quyết được nhiều nội dung, vấn đề khó để học sinh chiếm lĩnh kiến thức.
b) Yêu cầu cần đạt về phẩm chất thái độ đối với học sinh:
 - Bao gồm những phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. 
 + Giáo dục học sinh phẩm chất: tự tin, trung thực, khách quan, tình yêu 
thiên nhiên, tôn trọng và biết vận dụng các quy luật của tự nhiên, để từ đó biết 
ứng xử với thế giới tự nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững. 
 + Giúp cho học sinh biết trân trọng, giữ gìn và bảo vệ tự nhiên; có thái độ 
và hành vi tôn trọng các quy định chung về bảo vệ tự nhiên; hứng thú khi tìm 
hiểu thế giới tự nhiên và vận dụng kiến thức vào bảo vệ thế giới tự nhiên của 
quê hương, đất nước. 
 + Giáo dục cho học sinh biết yêu lao động, có ý chí vượt khó; có ý thức bảo 
vệ, giữ gìn sức khoẻ của bản thân, của người thân trong gia đình và cộng đồng. 
 Gây hứng thú cho học sinh hoàn thành hoạt động học cũng như mục tiêu 
của giáo dục
 -5/15- “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 
 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
thực hiện kế hoạch tìm tòi, khám phá các hiện tượng đa dạng của thế giới tự nhiên, 
gần gũi với cuộc sống hàng ngày. Trong chương trình giáo dục khoa học tự nhiên, 
thành tố tìm tòi khám phá được nhấn mạnh xuyên suốt từ cấp tiểu học đến cấp 
trung học phổ thông và được hiện thực hóa thông qua các mạch nội dung dạy học, 
các bài thực hành và hoạt động trải nghiệm từ đơn giản đến phức tạp.
 Những biểu hiện của nhóm các kỹ năng:
 Kĩ năng Biểu hiện
 1. Đề xuất vấn đề; – Đề xuất vấn đề từ tri thức và kinh nghiệm đã có và 
 Đặt câu hỏi cho vấn dùng ngôn ngữ của mình để mô tả vấn đề đã đề xuất.
 đề – Phân tích đơn giản vấn đề đã đề xuất, bước đầu phán 
 đoán có thích hợp nghiên cứu không.
 – Nhận ra được nghiên cứu khoa học bắt đầu từ vấn 
 đề.
 – Đặt ra các câu hỏi liên quan đến vấn đề.
 2. Đưa ra phán đoán – Nêu được vai trò quan trọng của phán đoán và đề 
 và xây dựng xuất giả thuyết trong nghiên cứu khoa học.
 giả thuyết – Đưa ra phán đoán và giả thuyết cho vấn đề nghiên 
 cứu. 
 3. Lập kế hoạch thực – Bám sát mục tiêu và điều kiện nghiên cứu, thiết kế ý 
 hiện tưởng nghiên cứu, lựa chọn phương pháp thích hợp 
 (quan sát, thực nghiệm, điều tra, phỏng vấn...) và lập 
 kế hoạch thực hiện.
 4. Thực hiện kế hoạch – Nêu được nghiên cứu khoa học cần có sự kiện và 
 – Thu thập sự kiện và chứng cứ.
 chứng cứ: quan sát, – Lựa chọn được thông tin có liên quan đến vấn đề 
 ghi chép, thu thập dữ trong nhiều nguồn thông tin.
 liệu, làm thí nghiệm. – Tiến hành các quan sát, so sánh, đo đếm, thí nghiệm.
 – Phân tích dữ liệu – Phân tích và xử lí sự kiện, số liệu đã thu được, có thể 
 nhằm chứng minh nhận ra các sai sót và chênh lệch.
 hay bác bỏ giả thuyết. – Nhận thức được giải thích khoa học cần dựa trên cơ 
 – Rút ra kết luận về sở sự kiện kinh nghiệm, vận dụng tri thức khoa học và 
 vấn đề thực tiễn và suy đoán khoa học.
 đánh giá. – Thiết lập mối liên hệ giữa sự kiện và tri thức khoa 
 học, có thể biết được hiện tượng không thống nhất với 
 kết quả dự đoán; thử đưa ra giải thích hợp lí.
 – Đánh giá độ tin cậy của số liệu, biết được sai lệch 
 -7/15- “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 
 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
phương pháp nào đi chăng nữa thì yếu tố phù hợp với đối tượng học sinh vẫn là 
tiêu trí số một.
5. Chia làm mấy nhóm, mỗi nhóm gồm những thành viên nào? 
 Nhóm học tập rất cần thiết trong dạy học theo định hướng phát triển năng 
lực người học. Khi học theo nhóm các em được chia sẻ ý kiến cho nhau, được 
hỗ trợ giúp đỡ nhau để cùng tiến bộ nhằm phát triển năng lực và phẩm chất, 
hoàn thiện bản thân trong quá trình học tập.
 Tuỳ theo mục tiêu kiến thức, tư liệu giảng dạy của từng bài, từng nội dung có 
thể lựa chọn cách thức tổ chức hoạt động từng loại nhóm cho phù hợp.
a, Nhóm nhỏ: từ 2-3 học sinh/nhóm thường 2 học sinh cùng bàn
 - Nhóm này phù hợp với nội dung kiến thức: 
 + Kiến thức về đời sống, tập tính của các loài động vật (học sinh đọc 
thông tin SGK tìm đặc điểm về môi trường sống, thức ăn, thời gian kiếm ăn, những 
tập tính điển hình, đặc điểm sinh sản,..)
 + Kiến thức về đa dạng sinh học, vai trò của động vật đối với đời sống
b, Nhóm trung bình: từ 3-4 học sinh/nhóm thường là 2 bàn liền kề
 - Nhóm này phù hợp với nội dung kiến thức: 
 + Đặc điểm cấu tạo thích nghi với đời sống
 + Sự tiến hoá về tổ chức cơ thể, sinh sản, sự phát triển của giới động vật
c, Nhóm lớn: từ 5-8 học sinh/nhóm thường mỗi nhóm là một tổ
 - Phù hợp với nội dung kiến thức: Kĩ năng thực hành giải phẫu, quan 
sát,... (dạng bài thực hành, bài tập lớn khó cần nhiều người giải quyết).
 Chú ý: Đối với nhóm trung bình và nhóm lớn cần phải có định hướng 
phân chia nhân lực cho đồng đều để đảo bảo tính tương xứng và cạnh tranh cao 
giữa các nhóm. Mỗi nhóm nhất thiết phải bầu ra được bạn trưởng nhóm(HS học 
khỏ-giỏi, có uy tín), bạn thư ký (HS viết chữ rõ ràng nhanh nhẹn) biết khoản 
xuyến công việc và có năng lực điều hành hoạt động nhóm. Trong thời gian đầu, 
GV hướng dẫn cụ thể cho các nhóm hoạt động (tập huấn cho nhóm trưởng và 
thư ký). Có nhận xét, điều chỉnh bổ sung cách làm của từng nhóm và rút kinh 
nghiệm chung. Chú ý động viên khích lệ kịp thời.
* Khi chia nhóm, giáo viên cần tránh:
 - Số lượng nhóm quá lớn làm cản trở sự trao đổi và điều khiển của nhóm 
trưởng cũng như các thành viên trong nhóm, dẫn đến một số em bị bỏ rơi khi 
thảo luận hoặc không có cơ hội trình bày ý kiến của mình khi thảo luận.
 - Hình thức hóa nhóm tức là lựa chọn học nhóm không phù hợp với 
phương pháp, kỹ thuật mà giáo viên đưa ra, chẳng hạn như thuyết trình, trình 
chiếu, vấn đáp, không có thảo luận trong nhóm học sinh.
 -9/15- “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 
 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”
 Bước 2: Làm việc theo nhóm
 - Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập (chú ý: yêu cầu 
các em suy nghĩ độc lập, ghi vở: ghi nhiệm vụ thảo luận, ghi ý kiến cá nhân)
 - Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm (Chú ý ghi vở: Ghi ý kiến đã 
thống nhất, ý kiến còn tranh luận, quan điểm cá nhân)
 - Cử đại diện (hoặc phân công trước) chịu trách nhiệm trình bày kết quả 
làm việc của nhóm.
 Bước 3: Thảo luận tổng kết trước toàn lớp và hệ thống hóa kiến thức 
 - Lựa chọn các nhóm điển hình để chấm chữa (GV bao quát cho các nhóm 
trình bày theo thứ tự từ sai đến đúng) báo cáo kết quả.
 - Thảo luận chung, GV chốt ý kiến các nhóm.
 - Giáo viên phân tích đánh giá kết quả tranh luận các nhóm và tổng kết và 
hệ thống hóa kiến thức (có thể làm phiếu học tập, sơ đồ tư duy).
 Theo quan điểm hiện nay, trong bài học người giáo viên bắt buộc phải hệ 
thống hóa kiến thức. Bài học bây giờ có thể một chủ đề dạy học gồm các tiết 
học với các nội dung đòi hỏi người giáo viên phải chọn thời điểm thích hợp để 
hệ thống hóa kiến thức đảm bảo sao cho đạt được mục tiêu của bài học, đó là bài 
học phải đạt được mục tiêu của chuẩn kiến thức, kỹ năng trong chương trình 
giáo dục phổ thông theo quy định.
 * Những vấn đề GV cần lưu ý:
 + Khi tiến hành hoạt động nhóm, GV phải điều chỉnh tư thế ngồi cho các 
em để đảm bảo sự phát triển về thể chất khắc phục cách ngồi quay quẹo người 
về sau mà chân vẫn giữ như cũ.
 + Phải thường xuyên chú ý HS yếu kém và biện pháp giúp đỡ để các em 
cùng tham gia giải quyết nhiệm vụ của nhóm.
 + Chọn những vấn đề, bài tập thích hợp (không quá khó, cũng không quá dễ).
7. Các phương pháp chấm chữa phiếu học tập, đánh giá, tổng hợp kết quả 
hoạt động nhóm:
 Phương pháp chấm chữa, đánh giá, cho điểm linh hoạt, động viên và 
tuyên dương kịp thời cá nhân, tập thể. Giáo viên luôn luôn là trọng tài phân xử 
và chốt kiến thức đúng cho học sinh. 
 Chú ý: HS yếu, sử dụng bút hoặc phấn màu đỏ để chấm chữa, thang điểm 
chấm chữa rõ ràng, minh bạch, dễ chấm, dễ hiểu, dễ đánh giá.
8. Rút kinh nghiệm
 Với chương trình giáo dục đào tạo theo định hướng phát triển năng lực 
của học sinh thì hoạt động nhóm là liên tục và thường xuyên trong mỗi giờ lên 
 -11/15-