SKKN Vài kinh nghiệm về việc dạy văn bản nhật dụng trong chương trình Ngữ văn Lớp 7

 Vài kinh nghiệềệạ m v vi c d y văn b ảậụ n nh t d ng trong ch ươ ng trình Ng ữớ văn l p 7 
 MỤỤ C L C
 Trang
 TT NỘ I DUNG
 1 Trang bìa
 2 Mụ c l ụ c 1
 3 Phầ n th ứ nh ấ t: M ở đ ầu 2
 4 Phầ n th ứ 2: Gi ả i quy ế t v ấ n đ ề 4
 5 I. Cơ s ở lý lu ậ n 4
 6 II. Thự c tr ạ ng v ấ n đ ề 4
 7 III. Các giả i pháp đã ti ế n hành đ ể gi ả i quy ế t v ấ n đ ề 6
 8 IV. Tính mớ i c ủ a gi ả i pháp 22
 9 V. Hiệ u qu ả SKKN 22
 10 III. Phầ n k ế t lu ậ n và ki ế n ngh ị 24
 Ngườ i th ự c hi ệ n : Nguy ễ n Th ị Hoài S ươ ng1 - - - - Tr ườ ng: THCS Buôn Tr ấ p Vài kinh nghiệềệạ m v vi c d y văn b ảậụ n nh t d ng trong ch ươ ng trình Ng ữớ văn l p 7 
thứ c, suy ng ẫ m, tìm tòi nh ằ m đáp ứốấầ ng t t nh t yêu c u các đ ốượọi t ng h c 
sinh.
 Xuấ t phát t ừ nh ậ n th ứ c đó, tôi c ả m th ấ y r ằ ng đúng là c ầ n trăn tr ở v ề 
việ c gi ả ng d ạ y các văn b ả n nh ậ t d ụ ng trong ch ươ ng trình Ng ữ văn THCS. 
Đặc bi ệ t là c ụ m văn b ả n nh ậ t d ụ ng trong ch ươ ng trình Ng ữ văn l ớ p 7. Tôi 
mạ o mu ộ i vi ế t đ ề tài: ªVài kinh nghiệ m v ề vi ệ c d ạ y văn b ả n nh ậ t d ụ ng trong 
chươ ng trình Ng ữ văn l ớ p 7º. Nhằ m nâng cao h ơ n n ữ a hi ệ u qu ả gi ả ng d ạ y 
và phát huy tính chủ đ ộng, sáng t ạ o, linh ho ạ t c ủ a h ọ c sinh trong vi ệ c ti ế p 
nhậ n thông tin, khám phá giá tr ị c ủ a các văn b ả n nh ậ t d ụ ng .
 Dẫ u có ni ề m đam mê nh ư ng v ố n ki ế n th ứ c v ề chuyên môn còn h ạ n 
hẹ p nên khó tránh kh ỏ i nh ữ ng thi ế u sót. Tôi mong đ ược s ự góp ý c ủ a c ấ p trên 
và đồng nghi ệ p.
 II. Mụ c đích (m ụ c tiêu) nghiên c ứ u: 
 Có thể nói: Ch ươ ng trình Ng ữ văn THCS đ ược xây d ự ng theo tinh 
thầ n tích h ợ p. Các văn b ả n đ ược l ự a ch ọ n theo tiêu chí Kiể u văn b ả n( Tậ p 
làm văn) và tươ ng ứ ng v ớ i ki ể u văn b ả n là Thể lo ạ i tác ph ẩ m(văn họ c). Đi ề u 
này có nghĩa là việ c l ự a ch ọ n các văn b ả n căn c ứ tr ướ c h ế t vào tính ch ấ t tiêu 
biể u c ủ a ki ể u văn b ả n và th ể lo ạ i tác ph ẩ m. Song bên c ạ nh đó còn có m ộ t 
nộ i dung mà ch ươ ng trình Ng ữ văn quan tâm là s ựậậắếớờ c p nh t, g n k t v i đ i 
sốưọ ng, đ a h c sinh tr ởạớữấềừ l i v i nh ng v n đ v a quen thu ộầ c g n gũi hàng 
ngày, vừ a có ý nghĩa lâu dài, tr ọ ng đ ại mà t ấ t c ả các dân t ộ c cùng quan tâm 
hướ ng t ớ i ¼ Đó chính là h ệ th ố ng các văn b ả n nh ậ t d ụ ng.
 Như ng đ ể truy ềạữ n đ t nh ng ki ếứơả n th c c b n và đ ạượụt đ c m c đích 
đã xác định thì m ỗ i ng ườ i hoàn toàn có th ể l ự a ch ọ n cho mình m ộ t con đ ường 
vớ i nh ữ ng cách th ứ c và các thao tác s ư ph ạ m c ủ a riêng mình. Con đ ường riêng 
ấy đ ược hình thành t ừ nh ữ ng suy nghĩ c ủ a cá nhân v ề n ộ i dung bài d ạ y cũng 
như đ ối t ượ ng h ọ c sinh.
 Cho nên trong gầ n 20 năm gi ả ng d ạ y ở tr ườ ng THCS Buôn Tr ấ p, b ả n 
thân tôi đã xác định m ụ c đích nghiên c ứ u c ủ a mình là làm sao đ ể h ọ c sinh 
khố i 7 mà mình đã, đang và s ẽ gi ả ng d ạ y thông qua các bài h ọ c c ụ th ể c ủ a 
nhóm văn bảậụ n nh t d ng mà hi ểếộ u bi t m t cách sâu s ắữấềề c nh ng v n đ v 
quyềẻ n tr em, nhà tr ườ ng, ph ụữườẹấề n (ng i m ) và v n đ văn hóa giáo d ụ c. 
 Ngườ i th ự c hi ệ n : Nguy ễ n Th ị Hoài S ươ ng3 - - - - Tr ườ ng: THCS Buôn Tr ấ p Vài kinh nghiệềệạ m v vi c d y văn b ảậụ n nh t d ng trong ch ươ ng trình Ng ữớ văn l p 7 
 Phầ n th ứ 2: GI Ả I QUY Ế T V Ấ N Đ Ề
 I. Cơ s ở lí lu ậ n c ủ a v ấ n đ ề
 1.1 ªVăn bả n nh ậ t d ụ ng không phả i là m ộ t khái ni ệ m ch ỉ th ể lo ạ i ho ặ c 
chỉ ki ể u văn b ả n. Nói đ ến văn bả n nh ậ t d ụ ng là nói đến tính ch ấ t c ủ a n ộ i 
dung văn bả n. Đó là nh ữ ng bài vi ế t có tính ch ấ t g ầ n gũi, b ứ c thi ế t đôí v ớ i 
cuộốướắủ c s ng tr c m t c a con ng ườ i và c ộồ ng đ ng trong xã h ộệạư i hi n đ i nh : 
thiên nhiên, môi trườ ng, năng l ượ ng, dân s ố , quy ề n tr ẻ em, ma tuý và các tác 
hạ i c ủ a các t ệ n ạ n xã h ộ i¼ B ở i v ậ y, văn bả n nh ậ t dụ ng có th ể dùng t ấ t c ả 
các thể tài cũng nh ư các ki ể u văn b ả nº ( Ngữ văn 6- t ậ p hai)
 1.2 Bởậ i v y mà nh ữ ng văn b ảềượựọ n đ u đ c l a ch n theo nh ữề ng đ tài 
vớữấề i nh ng v n đ có tính th ờựấ i s r t cao và c ậậớờốệạ p nh t v i đ i s ng hi n đ i. 
Chính vì vậ y mà các văn b ả n nh ậ t d ụ ng có tính lâu dài cùng v ớ i s ự phát tri ể n 
củ a l ị ch s ử nhân loài.
 Chẳạưấềảệả ng h n nh v n đ b o v di s n văn hoá, ch ốế ng chi n tranh h ạ t 
nhân, môi trườ ng, dân s ố , v ấ n đ ề giáo d ụ c tr ẻ em, ch ố ng hút thu ố c lá....T ấ t 
cả đó đ ều là nh ữ ng v ấ n đ ề nóng b ỏ ng c ủ a hôm nay nh ư ng không th ể ngày 
mộ t ngày hai mà gi ả i quy ế t đ ược.
 Giá trị văn ch ươ ng không ph ả i là yêu c ầ u cao nh ấ t nh ư ng đó v ẫ n là m ộ t 
yêu cầ u quan tr ọ ng. Các văn b ả n nh ậ t d ụ ng nó v ẫ n thu ộ c v ề m ộ t ki ể u văn 
bả n nh ấ t đ ịnh: k ể chuy ệ n, miêu t ả , thuy ế t minh, ngh ị lu ậ n hay đi ề u hành.... 
có nghĩa là văn bảậụ n nh t d ng có th ểửụ s d ng m ọểạọể i th lo i m i ki u văn b ả n.
 Hơ n n ữ a đ ối v ớ i các em h ọ c sinh THCS các em m ớ i l ầ n đ ầu tiên làm 
quen vớạ i lo i văn b ảậụ n nh t d ng nên có ph ầ n còn b ỡỡư ng . Ch a nói đ ếộn m t 
số ít giáo viên ởộốườẫưựự m t s tr ng v n ch a th c s quan tâm thích đáng đ ến 
phầ n văn b ả n này. Do đó mà vi ệ c v ậ n d ụ ng và đ ổi m ớ i ph ươ ng pháp trong 
 Ngườ i th ự c hi ệ n : Nguy ễ n Th ị Hoài S ươ ng5 - - - - Tr ườ ng: THCS Buôn Tr ấ p Vài kinh nghiệềệạ m v vi c d y văn b ảậụ n nh t d ng trong ch ươ ng trình Ng ữớ văn l p 7 
do cơởậấủ s v t ch t c a nhà tr ườ ng còn thi ế u. Trong khi đó có m ộốả t s văn b n 
nế u h ọ c sinh đ ược xem các tranh ả nh minh ho ạ , đo ạ n băng ghi hình, s ơ đ ồ t ư 
duy thì sẽ làm cho ti ế t h ọ c sinh đ ộng h ơ n nhi ề u. Ch ẳ ng h ạ n khi d ạ y bài Ca 
Huế trên sông H ươ ng thì hầ u nh ư giáo viên không chú ý đ ến v ấ n đ ề này.
 Giáo viên còn có mộ t tâm lí là phân vân không bi ế t có nên s ử d ụ ng 
phươ ng pháp gi ả ng bình khi d ạ y nh ữ ng văn b ả n này hay không và n ế u có thì 
sử d ụ ng ở m ứ c đ ộ nào?
 Giờọẻạ h c t nh t không th ựự c s thu hút s ựứ h ng thú c ủọ a h c sinh. B ả n 
thân các em chưế a bi t liên h ệựếưếả th c t , ch a bi t gi i quy ếấề t v n đ nêu ra 
trong văn bả n nh ậ t d ụ ng.
 2/Nguyên nhân củ a th ự c tr ạ ng:
 + Sốượ l ng văn b ảậụ n nh t d ng chi ếốượ m s l ng không nhi ề u (kho ả ng 
10% trong chươ ng trình sgk THCS) nh ư ng tr ướ c đó lí lu ậ n d ạ y h ọ c ch ư a t ừ ng 
đặấềềươt v n đ v ph ng pháp d ạọ y h c văn b ảậụ n nh t d ng. B ởậ i v y nên giáo 
viên ít có kinh nghiệ m, gi ờ gi ả ng d ạ y còn lung túng v ề ph ươ ng pháp.
 + Việ c s ử d ụ ng máy chi ế u c ủ a giáo viên ch ư a th ự c s ự nhu ầ n nhuy ễ n, 
chưượềặ a đ c đ u đ n nên vi ệởộếứ c m r ng ki n th c cho các em b ằ ng hình ả nh, 
đoạ n phim, bài dân ca B ắ c B ộ ¼ còn r ấ t h ạ n ch ế .
 + Giáo viên chư a xác đ ịnh đúng m ụ c tiêu đ ặc thù c ủ a bài h ọ c văn b ả n 
nhậ t d ụ ng.
 + Giáo viên ít sư u t ầ m các tài li ệ u liên quan đ ến văn b ả n nh ậ t d ụ ng đ ể 
bổ sung cho bài h ọ c thêm phong phú.
 + Mộ t nguyên nhân có th ể nói là khó có th ể gi ả i quy ế t ngay đ ược là 
việ c h ọ c c ủ a h ọ c sinh. Đa ph ầ n h ọ c sinh c ủ a tr ườ ng chúng tôi là con nông 
dân, sự quan tâm c ủ a cha m ẹếệọủ đ n vi c h c c a con cái ch ưựựốề a th c s t t nhi u 
gia đình đi làm ăn xa không có điề u ki ệ n quan tâm đ ến các em. Nhi ề u em 
không chăm họ c, v ề nhà không h ọ c bài, không chu ẩ n b ị bài tr ướ c khi đ ến l ớ p 
dẫ n đ ến không hi ể u bài. Đi ề u đó đã làm cho giáo viên càng g ặ p khó khăn h ơ n.
 + Đồng th ờ i h ệ th ố ng văn b ả n nh ậ t d ụ ng trong sách giáo khoa ng ữ văn 
lớạồạướềể p 7 l i t n t i d i nhi u ki u văn b ả n khác nhau. Đó có th ể là truy ệ n 
ngắ n (Cu ộ c chia tay c ủ a nh ữ ng con búp bê), m ộ t bài bút kí(Ca Hu ế trên sông 
 Ngườ i th ự c hi ệ n : Nguy ễ n Th ị Hoài S ươ ng7 - - - - Tr ườ ng: THCS Buôn Tr ấ p Vài kinh nghiệềệạ m v vi c d y văn b ảậụ n nh t d ng trong ch ươ ng trình Ng ữớ văn l p 7 
có lẽ nhà biên so ạ n ch ủ y ế u v ẫ n là chú ý đ ến n ộ i dung chính đ ặt ra trong tác 
phẩ m ấ y. Vì v ậ y khi d ạ y h ọ c các văn b ả n nh ậ t d ụ ng , GV nên t ậ p trung khai 
thác các vấềộ n đ n i dung t ưưởặởỗ t ng đ t ra m i văn b ảừ n; t đó mà liên h ệ , 
giáo dụưưở c t t ng, tình c ả m và ý th ứ c cho HS tr ướ c các v ấềảộ n đ mà c xã h i 
đang quan tâm.
 2 ) Nhữ ng l ư u ý v ề n ộ i dung khi d ạ y các văn bả n nh ậ t d ụ ng trong sách 
giáo khoa Ngữ văn 7: 
 2.1) Trong chươ ng trình Ng ữ văn 7 g ồ m 4 văn b ả n nh ậ t d ụ ng sâu đây:
 - Cổ ng tr ườ ng m ở ra Củ a Lí Lan.
 - Mẹ tôi củ a Et-môn-đô-đ ơ A-mi-xi trong Nhữ ng t ấ m lòng cao c ả .
 - Cuộ c chia tay c ủ a nh ữ ng con búp bê củ a Khánh Hoài.
 - Ca Huế trên sông H ươ ng củ a Hà Ánh Minh.
 Hai văn bả n Cổ ng tr ườ ng m ở ra Củ a Lí Lan và Mẹ tôi củ a Et-môn-
đô-đơ A-mi-xi nh ằ m khai thác n ộ i dung ng ườ i m ẹ và nhà tr ườ ng. Văn b ả n 
Cuộ c chia tay c ủ a nh ữ ng con búp bê củ a Khánh Hoài thu ộ c đ ề tài quy ề n tr ẻ 
em. Văn bả n cu ố i là m ộ t bài báo gi ớ i thi ệ u m ộ t s ả n ph ẩ m văn hóa n ổ i ti ế ng 
củ a m ộ t đ ịa danh n ổ i ti ế ng v ớ i m ộ t con sông n ổ i ti ế ng: Ca Huế trên sông 
Hươ ng củ a Hà Ánh Minh.
 2.2. Nắ m ch ắ c đ ặc đi ể m và ý nghĩa c ủ a các n ộ i dung đ ặt ra trong m ỗ i 
 văn bảậụểướẫọ n nh t d ng đ h ng d n h c sinh t ự liên h ệ , rút ra đ ược bài h ọ c 
 cho chính bả n thân mình. Ch ẳ ng h ạ n:
 2.2.1 Cổ ng tr ườ ng m ở ra là mộ t bài kí đ ược trích t ừ báo là m ộ t bài kí 
được trích t ừ báo Yêu trẻ ± thành phố H ồ Chí Minh c ủ a tác gi ả Lí Lan. Bài 
văn ghi lạ i tâm tr ạủộườẹ ng c a m t ng i m trong đêm chu ẩị n b cho con tr ướ c 
ngày khai trườ ng vào l ớ p m ộ t. Không có s ự vi ệ c, không có c ố t truy ệ n, ch ủ 
yế u là tâm tr ạồộấỏ ng h i h p, ph p ph ng đón ch ờ ngày khai tr ườ ng. Ng ườẹ i m 
không ngủ , ph ầ n vì lo chu ẩ n b ị cho con, nh ư ng ph ầ n vì c ả tu ổ i th ơ áo tr ắ ng 
đếườủn tr ng c a chính mình s ốậ ng d y. ªC ứắắạ nh m m t l i là m ẹườ d ng nh ư 
nghe tiế ng đ ọc tr ầ m b ổ ng : ªHằ ng năm c ứ vào cu ố i thu¼ M ẹ tôi âu y ế m 
nắ m l ấ y tay tôi, d ẫ n đi trên con đ ường làng dài và h ẹ pº
 Ngườ i th ự c hi ệ n : Nguy ễ n Th ị Hoài S ươ ng9 - - - - Tr ườ ng: THCS Buôn Tr ấ p Vài kinh nghiệềệạ m v vi c d y văn b ảậụ n nh t d ng trong ch ươ ng trình Ng ữớ văn l p 7 
ngườ i đ ọc còn th ấ y đ ược nh ữ ng tình c ả m anh em trong sáng, thân thi ế t, s ự 
gắ n bó máu th ị t và t ấ m lòng nhân h ậ u, v ị tha c ủ a nh ữ ng em bé ch ẳ ng may r ơ i 
vào cả ch h ạ nh phúc gia đình tan v ỡ . Truy ệ n ng ắ n này đã đ ược gi ả i nhì trong 
cuộơếềềẻ c thi th văn vi t v quy n tr em do vi ệ n khoa h ọ c giáo d ụổứ c và t ch c 
cứ u tr ợ tr ẻ em Thu ỵ Đi ể n t ổ ch ứ c năm 1992. Khi đ ọc văn b ả n này, b ả n thân 
tôi cũng hơ i băn khoăn là li ệấề u v n đ khá t ếị nh và ph ứạủườớ c t p c a ng i l n 
(chuyệ n li hôn) mà cho HS l ớ p 7 bi ế t nh ư th ế có quá s ớ m không? Sau khi trao 
đổớồi v i đ ng nghi ệ p tôi m ớậấệạ i nh n th y vi c d y văn b ả n này cho l ứổ a tu i này 
không có gì đáng lo lắ ng vì:
 - Thứ nh ấ t, v ấ n đ ề h ạ nh phúc gia đình b ị đ ổ v ỡ , b ố m ẹ li hôn, con cái 
chị u nhi ề u đau đ ớn, thua thi ệ t,¼ là m ộ t s ự th ậ t không nên né tránh trong xã 
hộ i. Các ph ươ ng ti ệ n thông tin đ ại chúng ( sách, báo, phát thanh, truy ề n hình,
¼)cũng thườ ng xuyên khai thác v ấ n đ ề này. Vì th ế đây không còn là câu 
ªchuyệ n kínº c ầ n ph ả i gi ữ gìn, ªche đ ậyº v ớ i các em.
 - Thứ hai, n ộ i dung chính c ủ a truy ệ n Cuộ c chia tay c ủ a nh ữ ng con búp 
bê không tậ p trung khai thác và miêu t ả tr ự c ti ế p c ả nh đ ổ v ỡ gi ữ a cha m ẹ 
(như xô xát, m ắ ng ch ử i, đ ập phá,¼) mà ch ủ y ế u t ậ p trung kh ắ c ho ạ nh ữ ng 
tình cả m và t ấ m lòng v ị tha, nhân h ậ u, trong sáng và cao đ ẹp c ủ a hai em bé. 
Chính điề u này có ý nghĩa giáo d ụ c không ch ỉ v ớ i các em mà cho c ả nh ữ ng 
ngườ i đã là cha, là m ẹ . Cũng chính đi ề u này cùng v ớ i cách k ể chuy ệ n chân 
thậạ t đã t o cho truy ệộứ n m t s c truy ềả n c m khá m ạ nh, khi ếảườạ n c ng i d y 
lẫ n ng ườ i h ọ c r ấ t xúc đ ộng. Do đó khi d ạ y, GV c ầ n t ậ p trung khai thác n ộ i 
dung này là chính.
 2.2.4 Ca Huế trên sông H ươ ng củ a Hà Anh Minh nh ằ m gi ớ i thi ệ u 
nhữảẩ ng s n ph m văn h ốềốủ truy n th ng c a dân t ộ c. Bài văn vi ếềộả t v m t s n 
phẩ m văn h ốổếủộị n i ti ng c a m t đ a danh n ổếớộ i ti ng v i m t con sông n ổ i 
tiế ng: Ca Huế trên sông H ươ ng. Đây không phả i là m ộ t truy ệ n ng ắ n, m ộ t 
sáng tác có tính hư c ấ u mà ch ỉ là m ộ t bút kí, ghi chép m ộ t nét sinh ho ạ t văn 
hóa: Ca Huế trên sông H ươ ng. Qua c ả nh sinh ho ạ t này mà gi ớ i thi ệ u nh ữ ng 
vẻẹủả đ p c a c nh và ng ườứếớệữ i x Hu ; gi i thi u nh ng hi ểếủ u bi t c a tác gi ảề v 
nuồ n g ố c, v ề s ự phong phú c ủ a cac làn đi ệ u dân ca Hu ế .
 Bài văn vừ a t ả c ả nh ca Hu ế trong m ộ t đêm trăng trên dòng sông H ươ ng 
thơộừớệữ m ng, v a gi i thi u nh ng làn đi ệ u dân ca Hu ếế , vì th không th ểố chia b 
 Ngườ i th ự c hi ệ n : Nguy ễ n Th ị Hoài S ươ ng11 - - - - Tr ườ ng: THCS Buôn Tr ấ p