SKKN Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào việc dạy học môn Địa lí ở trường THCS (Áp dụng cụ thể vào dạy học bài "Môi trường hoang mạc" - Chương trình Địa lí Lớp 7)

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM- MÔN ĐỊA LÍ 
 Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào việc dạy học môn Địa lí 
 ở trường THCS (Áp dụng cụ thể vào dạy học bài “Môi trường hoang mạc” 
 (chương trình Địa lí lớp 7) 
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
1. Giải pháp cũ thường làm 
 Đã từ rất nhiều năm nay, việc dạy học môn Địa lí ở Việt Nam vẫn theo 
phương pháp truyền thống là giáo viên giảng bài, học sinh ghi chép, ghi nhớ 
kiến thức sau đó viết lại những kiến thức đó trong các bài kiểm tra, bài thi. Gần 
đây, theo yêu cầu đổi mới về phương pháp dạy học, việc dạy học môn Địa lí 
cũng có một số thay đổi nhất định như chú ý đối thoại hai chiều giữa giáo viên 
và học sinh, tăng cường thảo luận nhóm để học sinh tự tìm hiểuTuy nhiên, 
nhìn chung sự đổi mới đó còn nặng về hình thức, chưa thực sự hiệu quả. Đa 
phần các giờ học Địa vẫn rất thụ động: giáo viên giảng bài, học sinh ghi chép và 
học thuộc 
 Phương pháp dạy và học như trên có những ưu, nhược điểm như sau: 
 * Ưu điểm: 
 - Cung cấp cho học sinh kiến thức chuẩn của từng bài, đảm bảo nhu cầu 
nắm bắt “cấp tốc” kiến thức để phục vụ kiểm tra, thi cử. 
 * Nhược điểm: Có thể nói nhược điểm của phương pháp truyền thống là rất 
nhiều: 
 - Học sinh càng ngày càng mất hứng thú học tập; hạn chế, thậm chí triệt 
tiêu sự sáng tạo, luôn thụ động ghi nhớ kiến thức máy móc. Thực tế cho thấy 
Địa lí là một môn học rất hấp dẫn và bổ ích song càng ngày học sinh càng không 
thích học môn Địa lí. Nếu học chỉ là học thuộc để chống đối với các kì thi. 
 - Kiến thức thu nhận từ các bài học ít gắn với thực tế cuộc sống, không phát 
triển năng lực, kĩ năng sốngcho học sinh. Trong khi đây là mục tiêu quan 
trọng hàng đầu của giáo dục nói chung và việc dạy học môn Địa lí trong nhà 
trường nói riêng. 
 - Phương pháp cũ cũng không đáp ứng được yêu cầu tích hợp, liên môn 
theo hướng đổi mới giáo dục hiện nay. 
2. Giải pháp mới cải tiến 
 Sau một thời gian vận dụng phương pháp dạy học cũ, tôi và nhiều đồng 
nghiệp càng nhận ra những mặt hạn chế đã nêu. Với mong muốn cải tiến 
phương pháp để hiệu quả giảng dạy được tốt hơn, tôi đã tìm hiểu và nhận thấy 
 1 
 nêu ra 3 đặc điểm cốt lõi của DHDA: định hướng HS, định hướng thực tiễn và 
định hướng sản phẩm. Có thể cụ thể hoá các đặc điểm của DHDA như sau: 
 Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống 
của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm 
vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của 
người học. 
 Có ý nghĩa thực tiễn xã hội: Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập 
trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những trường hợp lý 
tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. 
 Định hướng hứng thú người học: HS được tham gia chọn đề tài, nội dung 
học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của 
người học cần được tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện dự án. 
 Tính phức hợp: Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực 
hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. 
 Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết 
hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dung lý thuyết vào trong hoạt động thực 
tiễn, thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết 
cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học. 
 Tính tự lực cao của người học : Trong DHDA, người học cần tham gia tích 
cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều đó cũng đòi hỏi và 
khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. GV chủ yếu đóng 
vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên mức độ tự lực cần phù hợp với 
kinh nghiệm, khả năng của HS và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. 
 Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, 
trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên 
trong nhóm. DHDA đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ năng cộng tác làm 
việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng 
xã hội khác tham gia trong dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang 
tính xã hội. 
 Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm 
được tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý 
thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật 
chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, 
công bố, giới thiệu. 
1.3. Các dạng của dạy học theo dự án 
 3 
 Dựa trên cấu trúc chung của một dự án trong lĩnh vực sản xuất, kinh tế nhiều 
tác giả phân chia cấu trúc của dạy học theo dự án qua 4 giai đoạn sau: Quyết 
định, lập kế hoạch, thực hiện, kết thúc dự án. Dựa trên cấu trúc của tiến trình 
phương pháp, người ta có thể chia cấu trúc của DHDA làm nhiều giai đoạn nhỏ 
hơn. Sau đây trình bày một cách phân chia các giai đoạn của dạy hoc theo dự án 
theo 5 giai đoạn. 
 - Chọn đề tài và xác định mục đích của dự án : GV và HS cùng nhau đề xuất, 
xác định đề tài và mục đích của dự án. Cần tạo ra một tình huống xuất phát, 
chứa đựng một vấn đề, hoặc đặt một nhiệm vụ cần giải quyết, trong đó chú ý 
đến việc liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống. Cần chú ý đến hứng 
thú của người học cũng như ý nghĩa xã hội của đề tài. GV có thể giới thiệu một 
số hướng đề tài để học viên lựa chọn và cụ thể hoá. Trong trường hợp thích hợp, 
sáng kiến về việc xác định đề tài có thể xuất phát từ phía HS. Giai đoạn này 
được K.Frey mô tả thành hai giai đoạn là đề xuất sáng kiến và thảo luận sáng 
kiến. 
 - Xây dựng kế hoạch thực hiện: trong giai đoạn này HS với sự hướng dẫn của 
GV xây dựng đề cương cũng như kế hoạch cho việc thực hiện dự án. Trong việc 
xây dựng kế hoạch cần xác định những công việc cần làm, thời gian dự kiến, vật 
liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành và phân công công việc trong nhóm. 
 - Thực hiện dự án : các thành viên thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra 
cho nhóm và cá nhân. Trong giai đoạn này HS thực hiện các hoạt động trí tuệ và 
hoạt động thực tiễn, thực hành, những hoạt động này xen kẽ và tác động qua lại 
lẫn nhau. Kiến thức lý thuyết, các phương án giải quyết vấn đề được thử nghiệm 
qua thực tiễn. Trong quá trình đó sản phẩm của dự án và thông tin mới được tạo 
ra. 
 - Thu thập kết quả và công bố sản phẩm : kết quả thực hiện dự án có thể được 
viết dưới dạng thu hoạch, báo cáo, luận văn Trong nhiều dự án các sản phẩm 
vật chất được tạo ra qua hoạt động thực hành. Sản phẩm của dự án cũng có thể 
là những hành động phi vật chất, chẳng hạn việc biểu diễn một vở kịch, việc tổ 
chức một sinh hoạt nhằm tạo ra các tác động xã hội. Sản phẩm của dự án có thể 
được trình bày giữa các nhóm sinh viên, có thể được giới thiệu trong nhà trường, 
hay ngoài xã hội. 
 - Đánh giá dự án: GV và HS đánh giá quá trình thực hiện và kết quả cũng 
như kinh nghiệm đạt được. Từ đó rút ra những kinh nghiệm cho việc thực hiện 
các dự án tiếp theo. Kết quả của dự án cũng có thể đuợc đánh giá từ bên ngoài. 
Hai giai đoạn cuối này cũng có thể được mô tả chung thành giai đoạn kết thúc 
dự án. Việc phân chia các giai đoạn trên đây chỉ mang tính chất tương đối. 
 5 
 - Câu hỏi định hướng người học khi thực hiện và rút ra những kết luận từ dự án. 
1.6. Đánh giá dự án 
a. Các yêu cầu bắt buộc phải đạt được với một dự án 
- Dự án phải gắn với nội dung dạy học của chương trình. 
- Dự án phải gắn với thực tiễn đời sống. 
- Thiết kế được các hoạt động (việc làm) cụ thể cho người học. 
- Qua hoạt động của dự án người học tiếp thu được kiến thức của môn học. 
- Có tính khả thi (phù hợp với điều kiện thực tế và năng lực của người học). 
- Có các sản phẩm cụ thể. 
b. Các tiêu chí đánh giá 
 Để đánh giá một dự án, có thể dựa vào 10 tiêu chí trong bảng dưới đây. 
Mỗi tiêu chí cho điểm từ 1 đến 5. Dự án đạt loại tốt khi có tổng điểm từ 40-50; 
khá: 30-40; đạt: 25-30; không đạt: dưới 25. 
 Điểm 
STT Tiêu chí 1 2 3 4 5 Ghi chú 
1 Những kiến thức, kĩ năng thu được sau dự án 
2 Lượng kiến thức gắn với môn học trong dự 
 án 
3 Tạo điều kiện cho mọi thành viên tham gia 
4 Chỉ rõ những công việc người học cần làm 
5 Tính hấp dẫn với người học của dự án 
6 Phù hợp với điều kiện thực tế 
7 Phù hợp với năng lực của người học 
8 Áp dụng công nghệ thông tin 
9 Sản phẩm có tính khoa học 
10 Sản phẩm có tính thực tiễn, thiết thực 
1.7. Một dự án tốt 
a. Nhiệm vụ của dự án phù hợp với khả năng thực hiện của người học. 
b. Dự án tập trung vào những nội dung học tập quan trọng, cốt lõi của chương 
trình. 
c. Các nhiệm vụ của dự án kích thích được cảm hứng, say mê của người học. 
d. Người học được hướng dẫn cụ thể, rõ ràng để thực hiện công việc có chất 
lượng tốt. 
 7 
 Tóm lại, DHDA là một hình thức dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm 
dạy học định hướng vào người học, quan điểm dạy học định hướng hoạt động và 
quan điểm dạy học tích hợp. DHDA góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư 
duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng 
lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, 
tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của người học. 
2. Nhiệm vụ và thách thức của giáo viên và học sinh khi DHDA 
2.1. Đối với giáo viên 
 Không như phương pháp dạy học truyền thống, nơi giáo viên đóng vai trò chủ 
động trong mọi hoạt động, DTDA mang lại sự đổi mới trong vai trò và nhiệm vụ 
của giáo viên như sau: 
- Vai trò của giáo viên là hướng dẫn, tư vấn cho các hoạt động của học sinh chứ 
không phải chủ động trong mọi hoạt động dạy học. 
 - Xây dựng dự án liên quan đến nội dung bài học để giúp học sinh chiếm lĩnh 
kiến thức của bài. 
- Tạo điều kiện cho học sinh tham gia thiết lập các mục tiêu và kết quả học tập, 
chú ý đến thái độ học tập, năng lực và mối quan tâm của học sinh khi xây dựng 
dự án cũng như thiết kế các hoạt động dự án. 
- Lên lịch trình đánh giá và đánh giá học sinh trong suốt tiến trình học tập, sử 
dụng những hình thức đánh giá khác nhau và cho ý kiến phản hồi thường xuyên. 
- Nhận diện các tình huống và điều chỉnh kịp thời để đem lại sự thành công cho 
dự án. 
- Đánh giá tổng thể sau khi kết thúc dự án, tổ chức thảo luận bộ câu hỏi định 
hướng để củng cố nội dung bài học và rút kinh nghiệm. 
- Hợp tác cùng các đồng nghiệp để xây dựng dự án liên môn (nếu có). 
Chúng tôi đã tiến hành điều tra đối với hơn 30 giáo viên tại các trường THPT về 
DHDA. Kết quả cho thấy những khó khăn và thách thức mà giáo viên thường 
gặp khi có sự thay đổi vai trò, nhiệm vụ trong DHDA là: 
- Hướng dẫn hoặc tư vấn cho học sinh trong dạy học không phải là cách mà hầu 
hết các giáo viên được học tại các trường sư phạm từ trước tới nay. Giáo viên có 
nhiệm vụ tham vấn nhiều hơn và ít “nói” hơn so với cách dạy truyền thống mà 
họ thường xuyên sử dụng, vì vậy giáo viên có thể chưa quen. 
- Không phải nội dung bài học nào cũng thiết kế được theo phương pháp DHDA 
và lôi cuốn được học sinh. Thách thức của giáo viên là phải chọn lọc nội dung 
kiến thức bài học để xây dựng được dự án có sức hấp dẫn học sinh và học sinh 
sau khi thực hiện dự án sẽ thu nhận được kiến thức đó. 
 9